Study

معرفی شیوه معماری معاصر کیش در دوره پهلوی

تهیه و تألیف : ابوالفضل جعفرپور

(فارغ التحصیل کارشناسی ارشد معماری دانشگاه تهران، پردیس  بین الملل کیش)
 منتشر شده در شماره پنجاهم، فصلنامه معماری و ساختمان، بهار 1396

چکیده  

جزیره کیش، نگین خلیج فارس، از دیرباز تا کنون تاریخ پرفراز و نشیب را سپری کرده است. دیاری زیبا و آباد با فرهنگ غنی که برای بسیاری از مردم ناشناخته مانده است. هدف از این پژوهش، بازشناسی اجمالی دوره ای مشخص از تاریخ معاصر کیش با تاکید بر نوع معماری آن می باشد. با نگاهی به دوره های تاریخی کیش، سبک زندگی و نوع معماری آن، در برهه ای کوتاه در سال های 1340 و 1350 خورشیدی، نمونه ای کم نظیر از نظام معماری و شهرسازی پدید می آید که به سرعت رشد کرده، تکامل یافته، هویتی جدید به کیش می بخشد. این شیوه معماری با نگاهی به مفاهیم معماری سنتی ایران و همچنین متأثر از سبک ها و دانش معماری هم عصر خود در عرصه جهانی، روندی نو در معماری معاصر ایران در پیش می گیرد.

اهمیت موضوع

معماری، کالبد روایت گر تاریخ و فرهنگ یک سرزمین است. اهمیت این موضوع از آنجا ناشی می شود که در سال های اخیر، برخی از کشورهای نوپا و فاقد پیشینه غنی فرهنگی و معماری- عموما در حوزه خلیج فارس- با تقلید از الگوهای غربی و بدون مرز و حتی الگوبرداری از معماری سنتی و بومی کشورهای دیگر از جمله ایران، شهرهای بزرگی ساخته و اقدام به خلق جاذبه های فراوان گردشگری کرده اند. زمانی که بنا بود جزیره کیش به یک مقصد گردشگری بین المللی تبدیل شود و کمتر اثری از زندگی شهری در دیگر مناطق حوزه خلیج فارس نبود، جنبشی در حوزه نظام شهری و معماری شکل گرفت که علی رغم عمر کوتاهش، در زمان خود، به دستاوردی ارزشمند تبدیل شد و هم اکنون پس از گذشت سال ها نیز، همچنان در برابر چشم مخاطب قرار دارد و مورد قضاوت قرار می گیرد. حال با توجه به تبیین اهمیت موضوع، با نگاهی به پیشینه معماری کیش، در دهه های گذشته و قرار گرفتن این آثار در معرض فراموشی و تخریب، ضرورت حفظ و بازشناسی این آثار ارزشمند معماری را بیش از پیش روشن می کند.

معماری کیش از گذشته تا کنون

معماری ابنیه کیش به طور کلی به چهارگروه مختلف دسته بندی می شود. گروه اول ابنیه معماری متعلق به دوران گذشته و قبل از طرح توسعه کیش است. در این گروه ساختمان های سنتی در بافت روستایی قرار می گیرند که عمدتا ساختمان های با مصالح بنایی موجود، با فرم بسیار ساده و دارای حیاط مرکزی است. همچنین مساجد سنتی کیش نیز در این گروه قرار می گیرند.

گروه دوم معماری معاصر کیش است که در دوران حکومت پهلوی دوم و در دهه 40 و 50 خورشیدی، عمدتا در شرق و شمال جزیره ساخته شد. مهم ترین رویکرد توسعه کیش در این دوران، تبدیل این جزیره بکر به مقصد اول گردشگری خاورمیانه و رقابت با مقاصد گردشگری تراز اول جهان بود. این دسته از ساختمان ها با مصالح و تکنولوژی جدید و با فرم مدرن و به صورت کاملا هماهنگ و مدیریت شده ساخته شده اند که در طراحی آنها عمدتا از قواعد مشخصی استفاده شده است.

گروه سوم ساختمانهای پس از انقلاب 1357 و در راستای ادامه طرح توسعه کیش با هدف افزایش جمعیت و در ادامه جذب گردشگر داخلی ساخته شدند. بازارهای متعدد در مرکز کیش با سبک معماری مدرن، با نماهای شیشه ای و با استفاده از سازه فولادی و بتنی و در وسعت و با تراکم بالا ایجاد شدند. همچنین ساخت مجتمع های مسکونی با اشکال و فرم های گوناگون و البته ناهماهنگ و پراکنده، در همین دوره آغاز شد.

گروه چهارم ساختمان ها همزمان با شروع ساخت منطقه جدید مسکونی کیش تحت عنوان منطقه مسکونی نوبنیاد به وجود آمد. در این دوره ساختمان های فراوان شامل برج های مسکونی بلندمرتبه در نواحی ساحلی و هتل ها و واحد های اقامتی ساخته شده است.  همچنین ساخت مراکز خرید تجاری، اداری و ویلاها با شیوه های گوناگون معماری غرب و حتی طراحی و اجرای ساختمان با معماری رومی و یونانی در کیش در این دوران ادامه یافت. برج سازی در سواحل دریا رویکرد غالب این دوره است و همچنان نیز ادامه دارد.

پس از بررسی اولیه ادوار زمانی توسعه کیش، آنگونه که دریافت می شود، روند توسعه در برخی سال ها متوازن و پایدار و رو به جلو بوده و برخی از ادوار نیز روندی نزولی را تجربه کرده است.

شیوه معماری معاصر کیش در دوره پهلوی

شیوه معماری معاصر کیش به عنوان یک عبارت کلی مورد توجه قرار می گیرد که پس از بررسی و مطالعه ی معماری جزیره از ابتدا تاکنون، به معماری دوره ی پهلوی دوم در سال های 1345 تا 1357 اطلاق می گردد.

در دوران پهلوی دوم و در جزیره کیش، بناهای مختلفی با کاربری و مقیاس متفاوت با الگوی ویژه طراحی و اجرا شدند. برخی ویژگی های این نوع معماری و مهم تر از همه جنبه ی فرمی آن، در اولین برخورد، نگاه هر بیننده را به خود جلب می کند. این شیوه معماری در ایران منحصر به جزیره کیش می باشد. اکنون تعدادی از ساختمان های مربوط به آن دوره در این جزیره به یادگار مانده است که تمامی آن ها واجد ارزش هنری بوده و بی شک شایسته قرارگیری در فهرست میراث فرهنگی و ملی است.

شکل گیری شیوه معماری معاصر کیش

در دهه چهل، جزیره کیش برای ایجاد یک منطقه تفریحی در بخش جنوبی ایران و به منظور تأمین محل مناسب جهت گذراندن تعطیلات در ماه های سرد زمستان انتخاب شد. بلافاصله کاخ زمستانی شاه، وزیر دربار و نخست وزیر در این جزیره ساخته شد. بنا به گزارش طرح جامع کیش در سال های پیش از انقلاب، مفهوم تمام عیار ایجاد یک منطقه تفریحی و گردشگری درکیش که هم مبارزه طلبانه و هم ترغیب کننده است، با کاخ زمستانی شاه جرقه زد. گروه مشاوران تهیه کننده طرح جامع، به عنوان اولین فاز، سواحل شمالی و شرقی جزیره را به دلیل داشتن سواحل ماسه ای برای طرح های توسعه آبادانی برگزیدند. در این منطقه، بهترین سواحل، خاک ها و چشم اندازها در دسترس است. ترکیب زمین و صخره های برآمده که اساسا به موازات ساحل است، دیدگاه و منظر مهیجی برای شهرسازی است و به عنوان جایگاه طبیعی برای رشد و ارتقا در بلندی های اطراف قصر زمستانی عمل می کند.  (طرح جامع مرکوری . 1973)

چند نسل پیش از این، اجداد بومیان کیش نیز این مکان مهیج برای شهرسازی را به عنوان محل مناسبی برای سکونت خود انتخاب کرده بودند. آب و خاک مناسب، تعیین کننده ترین عامل در این انتخاب از نظر بومیان بود. تا این زمان، معماری بومی، معماری کاملا غالب جزیره محسوب می شد. انتخاب ماشه به عنوان مرکز تورسیتی کیش، پایه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیمای عمومی جزیره- از جمله نوع معماری آن – را به کلی دگرگون کرد. با فاصله نسبتا اندکی از زمان تهیه طرح جامع، خانه های بزرگترین آبادی کیش ( ماشه ) که بیش از نیمی از جمعیت این جزیره را در خود جای می داد، تخریب شد و مردم به خانه هایی که سازمان عمران کیش در فاصله بسیار دورتر از ماشه ساخته بود کوچانده شدند. هم چنین آبادی سجم به کلی خالی از سکنه شد. ( مختارپور. رجبعلی. 1388.کیش، دانش بومی در معماری سنتی) 

ذکر این نکته ضروری است که زمان شروع طرح توسعه کیش، روستاها و مراکز جمعیتی این جزیره در وضعیت نامطلوب از نظر سطح امکانات، رفاه و بهداشت به سر می بردند. لذا پس از بررسی های فراوان، سازمان عمران کیش، تصمیم به جابه جایی و تجمیع مراکز جمعیتی در یک منطقه جدید به نام سفین جدید گرفت و خانه هایی را با همان شکل سنتی و منطبق بر نیازهای آن زمان بومیان کیش ساخته و در اختیار آنان قرار داد.  

ایده ی طراحی معماری کیش

در این سال ها برای ایجاد تشخص در کیش و معرفی کیش به عنوان یک مقصد ممتاز گردشگری، معماری منحصر به فردی در کیش شکل گرفت. محمود منصف، مدیرعامل سازمان عمران و فرماندار کیش که در عین حال مبتکر این سبک معماری بود، درباره آن می گوید: (( این معماری از طرح های کاملا ایرانی الهام گرفته و از زیربنای فکری ممتازی بهره مند است. من از سال ها پیش به ارتباط بین خط و معماری کشورها توجه داشتم و بالاخره به این نتیجه رسیدم که خط هر کشور با معماری آن رابطه مستقیم و بسیار نزدیکی دارد. خط چینی با معماری آن کشور، خط عربی با معماری عرب و دوران اسلامی ایران و معماری ایران باستان با خط میخی ارتباط مستقیمی دارند. تاریخ ما شامل و شاهد هر این سه بوده است. یعنی هم خط میخی داریم، هم تحت تاثیر و سلطه مغول بودیم که معماری دوره سلجوقی هم از این سبک است و دوران صفویه هم بر اساس یافته های زبان عربی به معماری پرداختیم. ما آمدیم همه این ها را به عنوان تاریخ پذیرفتیم و با توجه به این که این دوران، زمان علم و تکنیک است، بر اساس خطوط هندسی قائم، افقی و عمودی که پایه مثلث، مستطیل و مربع است، سبک معماری کیش را بنا کردیم و تمام حجم هایی که در این جزیره می بینیم، همه ساخته شده از خطوط تند و تیز هندسی است و تمام حجم ها کاملا ایرانی است. مثلا کاخ نخست وزیری از حوضخانه های یزد و کرمان الهام گرفته شده، منتهی به جای خطوط منحنی و سوراخ های عجیب و غریب، از خطوط تند و تیز هندسی استفاده شده است و اسکلت ساختمانی از بتن آرمه می باشد. این سبک معماری، ویژه این زمان است و در هیچ کجای دنیا نظیر ندارد. ))

در همین سال ها، سازمان عمران کیش، مجتمع مسکونی را برای اهالی ماشه در شمال غربی جزیره بنا نهاد. (( محله طراحی شده سفین جدید، با خیابان ها و کوچه های پر پیچ و خم که عرض آن مرتبا تغییر می کند و میدان گاه هایی با ابعاد نامنظم و قطعات زمین با اشکال نامنظم، بافتی به ظاهر کاملا ارگانیک دارد. علاوه بر این، معماری خانه ها ساده است. در یک طبقه ساخته شده و در آن ها از خطوط تند و تیز هندسی، طاق های شکسته و معماری الهام گرفته شده از خط میخی که در نواحی توریستی کیش ساخته شده اند، خبری نیست )) ( مختارپور. رجبعلی. 1388.کیش، دانش بومی در معماری سنتی) 

با بررسی مجموعه اطلاعات بسیار محدود در خصوص این گونه معماری، بازدیدهای میدانی نگارنده از تمامی بناها و مصاحبه های تخصصی صورت گرفته با دست اندرکاران و متخصصین آشنا با این شیوه معماری، می توان گفت در خصوص چگونگی شکل گیری این شیوه معماری، احتمالات زیادی وجود دارد. آنچه در الگوی توسعه کیش پیش از سال 1357 اتفاق افتاد، تهیه طرح جامع توسط شرکتی معتبر و متخصص ( کنسرسیوم مرکوری ) و اجرای این طرح توسط بازوی اجرایی همان شرکت بود. کنسرسیوم مرکوری با پشتیبانی فرح پهلوی، که نقش مهمی در پیشبرد امور فرهنگی و هنری داشت به کیش وارد شد و همکاری گسترده ای با شرکت های خارجی از جمله شرکت های فرانسوی داشت. توجه ویژه ی حاکمیت زمان به توسعه گردشگری، گسیل تسهیلات و امکانات دولتی به این منطقه، مدیریت یکپارچه ی تدوین و اجرای طرح توسط یک فکر واحد و مدیران توانمند و خلاق، از جمله عوامل موفقیت در توسعه کیش محسوب می شود. البته ذکر این نکته ضروری است که با شروع به کار در منطقه ای بکر و دست نخورده، فرصت های بیشتری جهت تحقق ایده ها و رسیدن به اهداف آرمان گرایانه فراهم است. در هر صورت، با نگاهی به وضعیت نظام شهری و معماری و شیوه مدیریتی دهه 40 و 50 کیش، موفقیت الگوی سابق در مقایسه با وضعیت فعلی مشهود است.

در خصوص چگونگی شکل گیری این شیوه معماری، احتمالات زیادی وجود دارد. مهم ترین آن یک جنبش جهانی است که در ایران نیز به صورت بومی شده بازتاب پیدا کرده است. جنبش ساده سازی و مینیمالیسم جهانی در دنیا مقارن با شروع اولین طرح توسعه کیش پیش از انقلاب اسلامی بود. به واسطه حضور دانشجویان و دانش آموختگان آشنا به معماری ایرانی، اساتید به روز و همگام با جنبش های هنری و معماری جهان در صحنه معماری و صنعت ساختمان پیش از انقلاب اسلامی ایران و همچنین روند طبیعی گسترش جنبش های معماری مدرن و پس از آن بروتالیسم و مینیمالیسم در سراسر جهان، شیوه ای نو در نقطه ای از سرزمین ایران شکل گرفت که از آن به شیوه معماری معاصر کیش نام می بریم. این شیوه معماری، ادامه ی گونه ای از معماری مدرن جهانی است که اندکی پیش از آن، در نقاطی از جهان آغاز شده بود و دوران تجربه و شکل گیری خود را می گذراند. شیوه معماری معاصر کیش، ادامه دهنده و تکامل یافته ی آن جریان اولیه در معماری مدرن است که با خلاقیت معماران ایرانی، در برخی موارد بومی شده و در کارکردهای گوناگون از آن بهره گرفته اند. این شیوه معماری انعطاف پذیر، انطباق پذیر و زیبا و به دلیل داشتن الگوی مشخص، قابل گسترش و تکامل در طول زمان است که با ویژگی های خاص فرمی، توجه به ملاحظات اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی متناسب با زمان، شکل دهنده معماری کیش پیش از انقلاب در جزیره کیش می باشد. 

معرفی بناهای شیوه معماری معاصر کیش در دوران پهلوی

اکنون پس از گذشت نزدیک به چهل سال از دوره پهلوی، برخی از بناهای آن دوره همچنان پا برجا باقی مانده اند که تعداد کمی از آن ها با تغییر کاربری به صورت فعال مورد استفاده قرار می گیرد و بقیه به صورت غیرفعال و در معرض تخریب رها شده اند.

 مهم ترین بناهای این دوره معماری، شامل هتل شایان، ساختمان ساحل کیش ( کازینو کیش ) ، بازار فرانسه، کاخ زمستانی شماره یک ( کاخ کیش الیت )، کاخ شماره دو ( کاخ مرجان )، کاخ نخست وزیری ( ساختمان امور زنان )، مجموعه ویلاهای ارم و دلفین و فردوس، مجموعه هتل و ویلاهای آبادگران، سیمرغ و تاپ رز، ساختمان اداری بازار فرانسه ( ساختمان دانشگاه آزاد اسلامی )، مجموعه مسکونی کمپ معمار، ساختمان بانک ملی، فرودگاه کیش، پاویون اختصاصی و هتل گلدیس می باشد. علاوه بر این، تعدادی بنا در مقیاس کوچک و عموما با کاربری تاسیسات شهری و خدماتی در سرتاسر کیش به چشم می خورد. 

سازماندهی :

با نگاهی به پروژه های ساخته شده در دهه 40 و 50 خورشیدی و حتی پس از آن، سه گونه سازماندهی معماری به چشم می خورد. با شناخت این سه گروه و پروژه های مربوط به هر یک، تصویری روشن تر از آنچه شیوه معماری کیش نام نهادیم در ذهن خواهد ماند.

سازماندهی خطی : 

دیاگرام سه بعدی سازماندهی خطی الگوی معماری کیش. 

در این نوع معماری، پلان ها به صورت خطی و فضاها در یک محور مستقیم سازماندهی می شوند. تَرک های موازی و متقارن در این گونه، کاربرد و تنوع فرمی فراوان داشته است. حضور ترک های موازی سازه ای و غیر سازه ای، گاه به سایه بان های عمودی در نمای ساختمان و یا شکل دهنده انواع رواق متصل به ساختمان ( پشت بند ) محدود شده و گاه نقش جداکننده نیز ایفا می کنند و با امتداد به درون ساختمان، به تفکیک فضای سراسری خطی به چند فضای مختلف و متمایز می پردازند.

سازماندهی خطی یک واحد اقامتی، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

با این معیار، مجموعه ویلایی سالار کیش، هتل شایان، بازار فرانسه، هتل گلدیس، هتل آرین ( کیش ایر )، بازارچه قدیمی حافظ، ساختمان قدیم نیروی انتظامی، مجموعه مسکونی خانه گستر و مجموعه دانشگاه آزاد ( ساختمان اداری بازار فرانسه)، ویلاهای کمپ معمار، ساختمان اداری کیش ایر و در مقیاس کوچکتر انواع پست های برق و موتورخانه در گروه شیوه معماری کیش با سازماندهی خطی قرار می گیرند.

سازماندهی خطی . هتل شایان کیش، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

 ساماندهی خطی، هتل گلدیس، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

ساماندهی خطی بازار فرانسه، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

سازماندهی مرکزی

دیاگرام سه بعدی سازماندهی مرکزی در الگوی معماری کیش

برخی از ساختمان های شیوه معماری کیش دور یک محور مرکزی سازماندهی شده اند. دیوارهای شیب دار با زوایای 30، 60 و 45 درجه، با فرم های متنوع  4 ، 5 و 6 تَرک و ... عمدتا به صورت سازه ای، چرخش یافته و فرم های جذابی را با تناسبات مختلف تولید کرده اند. این بناها بیشتر وجهه ی نمادین داشته و برای کاربری های خاص به کار برده شده است. مجموعه کازینو کیش، ساختمان اداری مخابرات، ساختمان کافی شاپ خیابان ایران و پست موتورخانه مرکز همایش ها و نمونه های دیگر در گروه شیوه معماری کیش با سازماندهی مرکزی جای می گیرند. 

سازماندهی مرکزی. ساختمان کازینو کیش، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

 ساختمان کازینو کیش، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

یک فضای جمعی با سازماندهی مرکزی . کمپ معمار، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

سازماندهی طبیعی ( ارگانیک)

دیاگرام سه بعدی سازماندهی ارگانیک

گونه ای دیگر از سازماندهی فضاها که عمدتا در کاربری مسکونی و ویلاهای کوتاه مرتبه دیده می شود، سازماندهی به ظاهر طبیعی ( ارگانیک ) است. در این نوع چینش فضایی، سعی بر قرارگیری نامنظم فضاها با یک منطق طراحی پنهان، در دید مخاطب شده است. بلوک ها و واحدهایی که به تنهایی یک الگوی مشخص و مشابه دارند به گونه ای در کنار یکدیگر قرار گرفته اند که گونه ای بی نظمی را به وجود آورده و در دید انسانی فضایی ارگانیک، متنوع و نامتقارن را سبب می شوند.  ویلاهای تاپ رز و آبادگران، ویلاهای ارم و دلفین، مجموعه اقامتی دیدنی ها (تخریب شده) و مجموعه چهارصد دستگاه مهم ترین نمونه های شیوه معماری کیش با سازماندهی طبیعی هستند.

سازماندهی ارگانیک در الگوی معماری کیش. هتل تاپ رز، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

سازماندهی ارگانیک در الگوی معماری کیش. هتل آبادگران، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

مجموعه مسکونی ارم و دلفین. سازماندهی ارگانیک، تصویر: ابوالفضل جعفرپور

 رویکرد ظاهری و فرمی

فرم معماری کیش، مهم ترین شاخصه ی این شیوه است. این فرم معماری برای اولین بار در کاخ زیبای کیش الیت و سپس به تمام بناهای آن دوران گسترش یافت. بنا بر گفته ی مهندس محمود منصف این نوع معماری از خط ایران باستان یعنی خط میخی الهام گرفته شده است. به طور کلی ویژگی های زیر در اکثر ساختمان های این دوره به چشم می خورد:

• 1- به کارگیری فرم های تیزگوشه با هندسه پایه مثلث و مربع.
• 2- استفاده از خطوط و سطوح مورب، شیب دار با زوایای 45، 90، 30 و 60 درجه
• 3- ساده سازی مفاهیم معماری سنتی ایران ( انتزاع مفهومی ) و پرداخت ساده به فرم معماری ( انتزاع فرمی)  در کلیات و جزئیات معماری
• 4- استفاده از عناصر تکرار شونده موازی و معماری با ضرب آهنگ متوالی
• 5- استفاده از مصالح و رنگ مشابه و ایجاد هارمونی در معماری
• 6- ساخت و ساز کوتاه مرتبه در سرتاسر جزیره و کرانه ساحلی
• 7- بهره گیری از هندسه نا اقلیدسی در نظام شهری
  
  

رویکرد سازه ای

در ساخت و ساز بناهای این دوره، در جزیره ای فاقد زیرساخت های لازم و امکانات کافی برای ساخت و ساز گسترده، از بهترین و با کیفیت ترین مصالح و تکنولوژی استفاده شده است. دوام و استحکام بسیاری از این بناها تا کنون، گواهی بر این ادعا است. در بخش سازه و مصالح ساخت رویکردهای زیر مورد توجه سازندگان بوده است:

• 1- استفاده از سازه بتن مسلح در تمامی بناها
• 2- استفاده از دیوارهای برشی تیغه ای با استحکام بالا
• 3- مصالح با کیفیت و با دوام بالا در برابر رطوبت و فرسایش

رویکرد اقلیمی

به دلیل قرارگیری جزیره کیش در اقلیم بسیار گرم و مرطوب و استقرار شرایط آب و هوایی در بیشتر زمان سال، توجه به اقلیم و همسازی و انطباق بنا با آن، اجتناب ناپذیر است. عاملی که در شیوه معماری معاصر کیش مورد توجه معماران ساختمان های دهه 40 و 50 خورشیدی کیش بوده است. از ویژگی های مشترک ساختمان های این دوره می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• 1- سایه اندازی به وسیله تیغه ها و سایه بان های شیب دار
• 2- جانمایی ساختمان در جهت باد غالب غربی و شمال غربی ( جهت ساختمان شمالی – جنوبی ) و بهره گیری حداکثری از کوران هوا و ایجاد تهویه طبیعی
• 3- انتخاب رنگ روشن در تمامی بناها و کاهش جذب و نفوذ گرما به درون ساختمان
• 4- تراکم پایین ساختمانی و ایجاد دید و منظر مناسب
• 5- ایجاد فضای سبز گسترده در فضای خالی میان ساختمان ها
  
  

رویکرد زیست محیطی

توجه به محیط زیست و بستر مرجانی کیش در دوره ساخت و ساز دهه 40 و 50 خورشیدی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. با نگاهی به نحوه برخورد با بستر طبیعی در آن زمان می توان به دو نکته که مورد توجه طرح توسعه کیش بوده است اشاره کرد:

• 1- حفظ درختان کهن سال بومی و قدیمی
• 2- گسترش پوشش گیاهی متنوع در فضای شهری
• 3- کاهش مصرف انرژی به وسیله هماهنگ ساختن ساختمان ها با اقلیم کیش
  
  

شیوه معماری معاصر کیش، الگوی توسعه مناطق گردشگری

مجموعه این ویژگی ها در تمامی بناهای آن دوره به شکل های مختلف و تفاوت اندک قابل مشاهده است. بناهای شیوه معماری کیش در دوره پهلوی، با توجه به رویکردهای فوق، نظام معماری هماهنگ را به وجود آورده که با کنارهم قرارگرفتن این مجموعه بناها، سمفونی هم آوای کیش به گوش می رسد.  

بی شک توسعه مناطق گردشگری بدون توجه به بستر و محیط به عنوان یکی از عوامل مهم در جذب گردشگر، این مناطق را با مسائل و مشکلاتی رو به رو خواهد کرد. اکنون با توجه به الگوهای موفق معماری گذشته در این منطقه، ایجاد تفکر مدیریتی یکپارچه و خلاق در سازماندهی شهری و معماری و بهره گیری از تجارب جهانی در حوزه توسعه مناطق گردشگری می توان بار دیگر ادامه دهنده ی روند حقیقی توسعه کیش به عنوان الگوی موفق در دیگر مناطق گردشگری ایران به ویژه در حوزه معماری و شهرسازی بود.