Study
مهرداد ایروانیان بدیهه سرایی معماری
رضا دانشمیر
مجله معمار شماره 7 زمستان 78 - صفحات 10-21
Mehrdad Iravanian Architectural Improvisation
مهرداد ایروانیان متولد سال ۱۳۳۶ در شهر شیراز است. تحصیلات معماری خود را در دانشگاه U. S. L امریکا به پایان رسانیده و پس از بازگشت به ایران از سال ۱۳۷۰ تاکنون دست اندرکار طرح و اجرای پروژه های مختلف معماری و طراحی شهری در شیراز و شهرستانهای مجاور آن بوده است و با دانشگاه آزاد شیراز نیز همکاری می کند. ایروانیان کار خود را در سالهای آخر دهه ۶۰ با برگزاری تعدادی نمایشگاههای معماری، که اولین آنها دروازه ها» نام داشت، شروع کرد تا بدین وسیله بتواند به جستجوی زبان معماری خود، فارغ از مسائل مربوط به عملکردهای پیچیده ساختمان، بپردازد. پروژه های به اجرا رسیده کنونی در ادامه آن جستجوهای اولیه قرار دارند. چیزی که در مورد ایروانیان در وهله اول جلب نظر می کند، حجم گسترده پروژه های معماری است که او و گروههای اجرائی اش، در سطح شهر شیراز، به انجام رسانده اند و به رغم گستردگی موضوعهای مختلف و نیز تنوع زبان معماری به کار گرفته شده، مَنشی ویژه و متمایز از دیگر ساختمان سازی های سالهای اخیر آن شهر دارند. گستره زبان معماری او شامل استفاده از نقشمایه های معماری قبل و بعد از اسلام ایران و نیز نقشمایه ها و اشارات معماری تاریخی است. خود او در توجیه این نوع ترکیبها، معمار را قابل مقایسه با هنرپیشه ای می داند که موظف است بر اساس فیلمنامه ای به خصوص، در هر پروژه، فارغ از جریانهای معماری روز جهان، نقش خاصی را برعهده گیرد. بنابراین در پروژه های مختلف او می توان نشانهایی از معماری باستانی ایران در پارک خواجو، نزدیک دروازه قرآن، تا نقشمایه های معماری اسلامی ایران، در پروژه دانشکده قرآن، و نیز جلوه هایی از پاپ آرت در پارک سه کیلومتری باغ بلند و حتی کولاژهایی با ظاهر دیکانستراکشن، در ساختمانهای مختلف به اجرا رسیده از قبیل مراکز اداری، تجاری و نمایشگاهی یافت.
کارهای مهرداد ایروانیان را از سه زاویه می توان بررسی کرد.
١- مفاهیم پروژه ها
۲- تکنیک طراحی معماری
۳- آزمایشگری با مواد و مصالح
اندیشه اصلی معماری در کلیه پروژه های فوق زمینه یا متن (Context ) هر پروژه است که عامل تعیین کننده فرم پروژه شده است. این زمینه یا پیش فرض که معمار اهمیت ویژه ای برای آن قائل است تنوعی گسترده دارد، از فضاهای مدرن شهری و طبیعت، به عنوان فیزیک، تا زمینه های فرهنگی و فکری، به عنوان متافیزیک. در این مورد او به مخدوش نکردن معنای محیط و یا سوژه اشاره می کند. بنابر این تکنیک اصلی مورد استفاده «کلاژ» است که به قول او نمایانگر فرهنگ متکثر انسان معاصر است، انسان به عنوان محصول فرهنگی ترکیبی که نقشی از نژاد، ظاهر، دانش، محیط زندگی و... برخود دارد. ایروانیان در پروژه باغ بلند که طولی برابر با ۳ کیلومتر و پهنایی معادل ۳۰ متر دارد و در حاشیه اتوبان چمران واقع شده، از مفهوم فصول سال برای طراحی پارک سود جسته و بدین ترتیب این مسیر طولانی را به ۵ قسمت مختلف که هریک نمایانگر یک فصل خاص و پیش فصل است، تقسیم کرده است. این فصول یعنی بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب در پی هم قرار گرفته اند. در هریک از این فصول نشانه ای خاص مد نظر قرار گرفته و عناصری که توانایی بیان آن نشانه بخصوص را داشته باشند طراحی شده است. مثلا در بهار نشانه اصلی رگبار باران است که نماد آن دروازه ای بتنی با میلگردهایی در درون آن است. تابستان با احجام سنگین و توپر که فضای دروازه ای دیگر را تداعی می کند و بر بدنه های آن آب جاری است بیان شده است. پاییز با استفاده از عناصری چون دروازه تدریج و تندیسها و با تنوع جنسیت به کار گرفته شده در کفسازی ها و زمستان با آب تبدیل شده به یخ تداعی شده اند. در عین حال هریک از این فصول نمایانگر دوران رشد انسان از کودکی تا کهنسالی هستند. به طور مثال در فصل مربوط به کودکی از عناصری بزرگنمایی شده از قبیل کتاب و قلم و عینک استفاده شده است که احساسی آشنا از کودکی همه ما را به واسطه این تغییر اِشل القا می کند. عناصر دیگری نیز از قبیل صندلیهای بزرگ و ماشین زمان هم در طرح بوده که اجرا نشده اند. در قسمتهای دیگر، کارهایی از قبیل بازسازی نمای دهکده ای سنگی که زمانی در همان سایت قرار داشته صورت گرفته که با حالت دکوراتیو خود به حافظه جمعی اهالی محل اشاره ای نوستالژیک دارد.
باغ صفا
در پروژه دیگر به نام «باغ صفا»، که طرح پیاده رویی است در درون بافت شهری به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع، مسئله اصلی ایجاد فضای سکون و مکث در پیاده رو (چیزی که در شهر شیراز کمبود آن احساس می شود) و همچنین احياء احساسی از باغ دوران قاجار است که تفکیک شده و از بین رفته است. این پروژه به همراه پروژه طراحی شهری مجاور آن مجموعه بزرگتری را به وجود می آورند که از کنار ساختمان استانداری شروع شده و به سمت باغ صفا امتداد می یابد، با توجه به تغییر زمینه تاریخی از شیراز جدید به شیراز قدیم، زبان معماری آن تغییر کرده و نحوه به کارگیری مصالح و جنسيتهای مختلف در کفسازی پیاده روها مبین این تغییرات است. بدین ترتیب در محدوده شیراز جدید، کنار هم قرار گیری مصالح به صورت آزاد و در محدوده باغ صفا که نماینده شیراز قدیم است، قاعده مند شده است. در این پروژه، سعی معمار معطوف بر القاء حالتی سوررئالیستی از باغ به فضای شهری است. این کار با امتداد دیوارهای باغ به درون پیاده رو و بازسازی دروازه های آن و نیز استفاده از عناصری همچون جوی آب و درختان سرو موجود در سایت تحقق پیدا کرده و احساس ورود به فضای باغ را در عابرین به وجود می آورد.
پارک خواجو
در پروژه دیگر با نام پارک خواجو که مساحتی بالغ بر یک هکتار دارد و همجوار دروازه قرآن است، اندیشه اصلی نحوه ساخت و ساز میان کوه و آسفالت خیابان است. معمار در این پروژه که در دو سمت خیابان اصلی به انجام رسیده با استفاده از نقشمایه های تخت جمشید و نیز فرم تئاترهای یونان باستان، صفحه ای تاریخی و نسبتا سنگین را به وجود آورده است. در بدنه غربی خیابان، لایه های مختلفی از جنس سنگ در فواصل نزدیک و در پی هم استقرار یافته اند که مسیرهای دسترسی به محوطه باز بالا را درون خود جا داده اند. این محوطه باز که همچون تراسی مفرح و وسيع در دل کوه است، در تضاد با نمای بسته و سنگین دیواره های بدنه خیابان اصلی قرار دارد و عناصری همچون آبنما و آبشار بزرگ سنگی درون آن، در تلطیف فضای فوق موثرند. در جبهه شرقی مجموعه، سکوهای سنگی که مشابه تئاترهای یونانی سازماندهی شده اند. با آبنمایی بزرگ و زیبا از خیابان اصلی جدا شده و رو به سمت بنای تاریخی دروازه قرآن دارند. این سکوهای سنگی هم حامل هفت دروازه دیگر هستند که احتمالا سمبل دروازه های شیراز قدیم است.
در مجموع این پروژه به دلیل استفاده از مصالح یکنواخت و اشارات تاریخی معماری باستانی، از هماهنگی نسبی برخوردار است، اما به نظر می رسد ساخت و سازهای صورت گرفته در این زمینه بكر طبیعی و در مجاورت دروازه قرآن می توانست از سبکی بیشتری برخوردار گردد.
ایروانیان پروژه های طراحی شهری دیگری هم از جمله پروژه مجموعه زندیه و بین النهرین، که در جوار ارگ کریمخانی و ساختمانهای تاریخی مجاور آن است، طراحی کرده که به اجرا نرسیده اند. در همه این پروژه ها علاوه بر مفاهیم و تکنیکهای طراحی، آزمایشگری با مواد و مصالح جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص می دهد. از مهمترین مصالح به کار گرفته شده بتنی است که به صورتی آزاد و به اشکال تندیسی گرایانه توسط خود او اجرا شده اند. این نوع به کارگیری بتن قابل تکرار، قابل کپی کردن، قابل کنترل هم نیست و اشکالی را تولید می کند که تقریبا اتفاقی است و شبیه به اتفاقاتی که در طبیعت می افتد، متنوع است، مثل مجسمه است. این نحوه آزاد به کارگیری مصالح در موقعیتهای مختلف دیگر نیز به چشم می خورد که در برخی مواقع جای تأمل دارد. در واقع به نوع ترکیب بندی مصالح توجه شده، ولی در بعضی از پروژه های مفصلی که مصالح مختلف را به هم مربوط می کند. رها شده است که احساسی از موقتی بودن را به کارها می دهد. البته معمار ذکر می کند که خواهان کیفیت پرداخت نشده طبیعی است و توجه به مفصل بندی ها را سبب ایجاد حالت مصنوعی می داند.مهرداد ایروانیان طرحهای خود را معماری مرحله گذار می داند و پروژه های مختلف او بیانگر تلاشی است در جستجوی معنا.
Mehrdad Iravanian Architectural Improvisation
Reza Daneshmir
Mehrdad Iravanian was born in 1957 in Shiraz. He graduated in architecture at USL in United States and returned to Iran in 1991. Since then he has dedicated himself to design and construction of various architectural and urban projects in Shiraz and neighboring cities. He also teaches at Shiraz Azad University of Iran. Iravanian started his career at the end of the 80's by organizing building architectural exhibitions, the first of which was named the "gateways". In this way he could start his search for an architectural language, independent from complex functional problems: a search which still goes on as can be observed in his various projects.
An interesting point in Iravanian's career, which at first draws one's attention, is the vast range of buildings and architectural projects carried out by him and his office, in the city of Shiraz. These projects, although having different subjects and diverse architectural languages, have a common character distinguishing them from other constructions carried out in recent years in Shiraz.
His wide range of architectural works use pre and post Islamic architectural motifs, the western motifs and codes. In describing his diversity in architectural compositions, he compares an architect to an actor who has to act according to a specific scenario, regardless of current trends in today's' architecture. In his projects one can recognize signs of ancient Iranian architecture as in Khajoo Park near the Quran Gateway of Shiraz, motifs of Iranian Islamic architecture in University of Quran, manifestations of Pop Art (Baghe Boland), and even deconstructionist collages in office and commercial buildings and expositions.
Mehrdad Iravanian characterizes his designs as "transition architecture" and his different projects show his efforts to search for new spaces.