توضیحات
بستر طراحي
استان گیلان همچون دیگر استان‌های کشور هر چند با تقدم و تاخر، دستخوش گسترش شتاب‌یافته شهرنشینی شده است. در شهر رشت بعنوان مرکز این استان شاهد رد پای این شهرسازی شتاب‌زده و به دور از تحقق برنامه‌ریزی‌های جامع هستیم. در گذشته ای نه چندان دور، ظرف مدتی کوتاه زمین‌های کشاورزی جای خود را به واحدهای مسکونی داد و راه‌های دسترسی روستایی بین آنها نیز بدل به خیابان گشت. در این میان، فشرده بودن و قیمت گران زمین‌های کشاورزی موجب شد که توده ساختمان های سر بر آورده، پر تراکم باشند و مجالی برای تحقق فضای سبز در سطح شهر باقی نماند. در این شهر متراکم، به دلیل اشراف ساختمان‌ها به یکدیگر، آزادی استفاده از فضای مشاع و تراس برای ساکنین محدود شده و به مرور زمان، شاهد گذار از کیفیت از خانه‌های روستایی با فضاهای نیمه‌باز وسیع، به زندگی در فضای بسته درون آپارتمان هستیم. کیفیت زندگی شهری تقلیل یافته و واحدهای سکونتی مرسوم و معاصر کشور، اغلب با دیدگاهی مادی نگرانه و به‌دوراز ویژگیهای معمارانه ساخته میشوند. جایی که معمولاً کیفیت فضای زندگی فدای قیمت ارزان‌تر و زمان سریع‌تر میشود. چالش پروژه ، تأمین کیفیت از دست رفته زندگی واحدهای مسکونی آپارتمانی، دریکی از پرتراکم‌ترین شهرهای ایران بود.
طراحي بنا
موقعیت زمین پروژه در ابتدا، یک ویلای مسکونی بود که در حیاط آن درختانی کهنسال وجود داشت. درخواست کارفرما، استقرار تنوعی از تیپولوژی واحدهای مسکونی مشتمل بر واحدهای سه خوابه، چهارخوابه دوبلکس و یک پنت هاوس در طبقه فوقانی بود. این امر چیدمان واحدها و قرارگیری مناسب آنها بر روی همدیگر را به امری چالش برانگیز و دشوار بدل کرده بود. علاوه بر آن جانمایی تعداد زیاد لوله‌های آب باران در میان تغییر مدام نوع واحدهای مسکونی در طبقات مختلف نیز مساله حل داکت‌ها و رایزرهای تاسیساتی را در مسیر ایجاد فضاهایی با کیفیت در بر داشت.
در طی مراحل طراحی این بنای مسکونی 5 طبقه، احترام به معماری بومی خطه گیلان و استفاده راهبردی از برخی شاخص‌های الگویی (فرم، مضمون، حالت) و عملکردی آن به عنوان شیرازه طرح، مد نظر قرار گرفت. معماری روستایی گیلان ، متشکل از اتاق‌هایی است که در میان ایوان‌ها و بالکن‌ها محصورشده. با توجه به اقلیم مرطوب و نیاز مبرم به تهویه ، این فضاهای نیمه باز، بسیار کاربردی هستند و در حدود نیمی از سال، بخش عمده زندگی در آنها جریان دارد . وجود بازشو های گوناگون در فضاهای بسته اتاق ، امکان کوران هوا را میسر می سازد.
پلان بنای پیش رو در گام آغازین با محوریت قرار دادن باد غالب شمالی-جنوبی به گونه‌ای سازماندهی شده است که امکان کوران و تهویه طبیعی با باز شدن درب اتاق‌های خواب به سهولت فراهم باشد. در پی آن، تلاش در راستای احیاء سنت زندگی در تعامل با فضای نیمه باز بالکن‌ها صورت گرفت. در تمامی طبقات برای هر واحد در هر دو جبهه شمالی و جنوبی بالکن‌هایی با دسترسی موثر از اتاق‌های خواب و نشیمن مستقر شد و مجموعا در هر طبقه چهار عدد تراس قرار گرفت.
از این رهگذر علیرغم محدودیت‌‌های اقتصادی، نسبت فضاهای نیمه باز و بسته و همچنین ارتباط موثر میان آنها در مقیاس بنایی مسکونی در قیاس با ساختارهای موجود، ارتقا یافت. و سعی بر آن گردید تا فرهنگ گذراندن قسمتی از زندگی در فضای نیمه باز نهادینه شود. از جمله تمهیدات طراحی که در راستای ترغیب ساکنین جهت استفاده از فضای بالکن‌ها به کار برده شد می‌توان به حذف اشراف ساختمان‌های پیرامون اشاره کرد. این مهم با استفاده از پوشش و حفظ درختان کهن داخل سایت و همچنین بهره بردن از بافت (Pattern) و جداره نیمه باز در بالکن‌ها تحقق یافت.
حفظ درختان کهنسال، همیشه سبز علاوه بر تامین حریمی امن، موجب ارتقا کیفی فضاها و تامین جایگاه حضور بلند مدت پرندگان و غنای ارتباط ساکنین با طبیعت شد. این امر در ابتدا با مخالفت کارفرما همراه بود. چرا که با تراکم مجاز، تامین پارکینگ مورد نیاز واحد ها در طبقه همکف بدون قطع کردن درختان ناممکن بوده و به علت بالا بودن سطح آبهای تحتالارضی، احداث زیر زمین به طور معمول توجیه اقتصادی ندارد. در نهایت، علیرغم ارزش بالای قیمت زمین در این محدوده از شهر ، فقط از 60%سطح زمین استفاده شد و از 2 متر اضافه صرف نظر گردد.
ايده و كانسپت نما
برای طراحی نما ، به معماری بومی گیلان رجوع کرده و با تکیه بر آنالیز و موشکافی ویژگیهای کارکردی، فرمی و هندسی المان‌ها در خانه‌های سنتی روستایی، به الگویی مناسب رسیده ایم. در این خانه ها، طبقات منظم هندسی روی یکدیگر قرارگرفته و ایستایی آن با استفاده از ستون های موازی و با فواصل مساوی مهار شده است. این طبقات و ستون ها، به گونه‌ای تجرید شده، الگویی از عناصر کشیده افقی و المان‌های ریتمیک عمودی را به دست میدهند. در بنای پیش رو، عناصر افقی یاد شده در نقش پیش‌آمدگی‌هایی جهت جلوگیری از نفوذ باران ظاهر شده‌اند و عناصر عمودی نیز، سطوح شفاف فضاها و جدا کننده بین پنجره های اتاق های خواب و آشپزخانه ها را تشکیل میدهند. در نهایت، طرح نما از ترکیب فضای نیمه باز بالکن ها با الگوی یاد شده ایجاد میشود. جانمایی تک تک المان ها ، بر اساس ساختار پلان و برهم‌نهشت هر واحد بر دیگری شکل‌گرفته و رابطه تنگاتنگی میان فرم و عملکرد را به وجود آورده است.
در نشیمن واحد های دوبلکس و برخی واحد های سه خواب مشرف به همسایکی، برای حفظ حریم خصوصی، خلوت و محرمیت ساکنین؛ لوورهای متحرکی با انگاره ای (pattern) از جنس چوب اضافه‌شده است. الگوی مورد استفاده در بافت‌های چوبی نیمه‌باز، فرمی آبستره از سازه چوبی دیوارچینی سنتی گیلان موسوم به زگالی (زینگالی) است . در معماری بومی گیلان چندین روش سنتی عمده جهت احداث دیوارها استفاده میشود که زگالی و زگمه‌ای از مهمترین آنها هستند. در روش زگالی، این دیوار های گلی سازه ای از ترکیب چوب و شاخه درختان داشته که به صورت موازی با هم و به کمک مهاربندی‌های چوبی برپا میشود. از آنجا که تامین درختان از جنگل صورت میگرفته، اندازه نامنظم المان‌های چوبی به کار رفته، از ویژگیهای بصری شاخص سازه دیوار های زگالی بوده است.بافت چوبی نیمه‌باز بالکن‌های این پروژه با قابلیت متحرک بودن خود (موتور الکتریکی و سیستم BMS) علاوه بر انعطاف پذیری و تامین محرمیت، آزادی عمل در کنترل میزان نور محیط را نیز برای ساکنین به ارمغان می آورد.
در مرحله نهایی، این الگوی برگرفته شده از سازه های سنتی گیلان ، به زیر سقف تراس‌ها نیز گسترش میابد. زیرا ادراک حجم ساختمان توسط افراد پیاده، علاوه بر جداره های عمودی نما در سطوح افقی زیر سقف ها نیز صورت میگیرد. در نهایت، اضافه کردن این الگو موجب عمق دادن و حجم دار نمودن جداره نما (که صرفا به یک سطح محدود شده) میشود.
بام تخت و باغ بام
در شهر های شمالی ایران ، به دلیل مشکلات مرسوم در آب‌بندی و دفع نزولات جوی، استفاده از سقف شیبدار بسیار رایج است. در پروژه پیش رو به جای استفاده از این روش معمول، بام پروژه در راستای افزایش کیفیت فضایی، بهره بردن از فضای باز در ارتفاع و همچنین افزایش حضور فضای سبز در فضای زندگی ساکنین و همچنین بروز آن در قالب نمایی شهری به صورت باغ بام تخت و مسطح شکل یافت.
ایجاد باغ-بام تخت در شهرهای شمالی ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، بدلیل تعبیه پارکینگ در طبقه همکف - پیلوت ( با توجه به مقرون به صرفه نبودن ایجاد زیرزمین ) و متعاقبا محدود شدن سطح فضای باز و حیاط که برای زندگی سالم هر کودک و انسانی لازم است. نتیجه نبودن این فضا، ارتباط بسیار محدود شده ساکنین با فضاهای باز است. اهمیت این موضوع با توجه به سرانه پایین فضای سبز شهری به دلیل تراکم بالا در شهر، بیشتر نشان داده میشود. آزادسازی فضای غیرقابل استفاده بام‌های شیبدار مرسوم و تبدیل آن به باغ-بام تخت راه حل مناسبی را در جهت مواجهه با مساله یاد شده، پیش رو قرار میدهد. در این پروژه ، تمامی بام به فضایی عمومی اختصاص داده شده و در مجموع حدود دویست مترمربع سطح مشاع مفید، عاری از ماشین و آلودگی های بصری در اختیار ساکنین قرار میگیرد.
تاسيسات
هر چند که شهرهای شمالی ایران در وضع فعلی با مساله کم‌آبی به صورت جدی مواجه نشده‌اند اما روند خشکسالی و کم‌آبی در ایران در مسیر شدت یافتن است؛ در تاسیسات این ساختمان برای مقابله با این مشکل و حرکت به سوی مفهوم پایداری، مکانیزم ذخیره سازی آب باران مورد استفاده قرار گرفته است. برای این منظور، در زیر سطح حیاط مخازنی تعبیه شده اند و با هدایت آب باران جمع آوری شده از بام، برای مواردی نظیر شست و شوی اتومبیل مورد بهره برداری قرار میگیرد. دومین مورد، وجود مخازن نگه‌داری آب در بام است که به جهت اطمینان از جریان مداوم آب در زمان قطعی آب و برق به ذخیره سازی آب اقدام میکنند.
نکته ویژه‌ای که در حوزه شیوه استقرار تاسیسات مکانیکی در پروژه "آپارتمانی در رشت" صورت گرفته است مربوط به نشیمنگاه بخش بیرونی (کندانسور) کولرهای گازی است. روش مرسوم مهار بندی بخش بیرونی کولرهای گازی به صورتی است که صرفا مکانی برای استقرار آن فراهم می‌آورد و با در معرض دید قرار دادن این بخش تاسیساتی به انضمام سیم‌ها و لوله‌های مربوطه بر روی نما منجر به آلودگی بصری و اغتشاش در زیبایی سیما و منظر شهری میشود. علاوه بر آن از حیث کارکردی نیز تعمیر کولرهای گازی بواسطه دشواری دسترسی به آنها مشکل‌ساز خواهد شد.
در این پروژه برای حل مشکلات فوق‌الذکر، نشیمن گاه کولر به شکل متحرک طراحی شده است. زمانی که بسته است، زیبایی سیمای ظاهری این بخش تاسیساتی در عین حفظ عملکرد آن، تامین خواهد شد و با پوشاندن و حفاظت کولر در برابر تابش مستقیم آفتاب ، عمر و راندمان آن افزایش خواهد یافت. در حالتی که جداره فوقانی نشیمنگاه باز شود ، فضای مناسبی جهت استقرار تعمیرکار پدید آمده و دسترسی به کندانسور به سهولت امکان‌پذیر خواهد بود.
