Study
گرایش به تکنولوژی در معماری معاصر ایران
ایمان رئیسی* - فیروزه امامی**
*عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین
**دانشجوی کارشناسی معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین
فصلنامه آبادی - سال شانزدهم شماره پنجاه و دوم پاییز 1385-صفحات 53-44
Written by: *Iman Raeisi - **Firoozeh Emami
Abstract: This article consists of there sections: Survey, analysis and conclusion. First, there will be a quick reference to the role of technology in the world architecture and architecture in Iran, Next, in the survey section, three executed works by three architects called Mehdi Alizade, Farhad Ahmadi and Reza Aliabadi will be introduced through interviews, filming and study of their works. In the analysis section, the works of these architects will be analyzed with respect to their use of advanced technology in structure, infrastructure, building materials and so on. In the conclusion, by comparing the role of technology in their works, the most important features in their use of technology will be identified.
*A member of the Scientific Board of Qazvin Unit of Islamic Azad University
**BA Student in Architecture from Qazvin Unit of Islamic Azad University
مقدمه
«از اواخر قرن هجدهم میلادی، به تدریج تولیدات جدید صنعتی وارد امور ساختمانی شد. در ابتدا تولیدات برای احداث پل ها، کارخانجات، تاسیسات بندرگاهی، سیلوهای گندم، بناهای عمومی و سپس ساختمانهای مسکونی مورد استفاده قرار گرفت.»۲
اسکلت فلزی به عنوان سازه ساختمان برای اولین بار در یک کارخانه ریسندگی در شراز بری در انگلستان (۹۷_۱۷۹۶) مورد استفاده قرار گرفت. در این ساختمان دیوارهای خارجی از آجر باربر بودند و از تیر و ستون های چدنی برای سازه داخلی استفاده شده بود.
اولین نمایشگاه بین المللی در هاید پارک شهر لندن در سال ۱۸۵۱ میلادی برگزار شد. ساختمان عظیم قصر بلورین۳ توسط جوزف پاکستن برای این نمایشگاه طراحی شد. می توان گفت که این ساختمان اولین اثر معماری با مصالح کاملا مدرن، يعنی آهن و شیشه بود که اجزا به صورت پیش ساخته در کارخانه تولید و در محل نصب شدند، اگر چه پوشش سقف بنا به صورت سنتی، یعنی با قوس نیم دایره اجرا شده بود. این ساختمان با مساحت ۷۱۵۰۰ متر مربع زیربنا، بزرگ ترین ساختمان ساخته شده تا آن زمان بود. نمایشگاه بین المللی مهم دیگری در شهر پاریس در سال ۱۸۸۹ به مناسبت یکصدمین سال انقلاب کبیر فرانسه برگزار شد. دو بنای مهم به نامهای برج ایفل و تالار بزرگ ماشین در این نمایشگاه جلب توجه می کرد. برج ایفل توسط گوستاو ایفل، مهندس راه و ساختمان طراحی و اجرا شد، این برج تمام فولادی با ۳۳۰ متر ارتفاع، بلندترین ساختمان ساخته شده تا آن دوره محسوب می شد. برج ایفل به صورت نمادی از صنعت و تکنولوژی جدید و نویددهنده شکوفایی عصر مدرن بود.» ۴
«منبع الهام معماری مدرن و های-تک، تکنولوژی است. هر دو اصول فکری نزدیک به هم و لغات کلیدی مشترکی دارند. عملکرد و کارایی، صنعت و ماشین، پیش ساختگی، استاندارد نمودن، توجه به آینده، علم، ریاضی و هندسه، تناسب و همگونی منطق و خرد، فلسفه پوزیتیویسم، هنر انتزاعی، سبک بین المللی از لغات کلیدی مشترک در این دو سبک معماری میباشند.»۵ و به همین دلیل است که مارتین هایدگر، یکی از معتبرترین فیلسوفان مدرنیته، به تکنولوژی از منظری زیبایی شناسانه نگریسته است. ۶
یکی از اولین ساختمان های اجراشده های-تک به تعبیر امروزین، مرکز ژرژ پمپیدو در پاریس است که توسط ریچارد راجرز و ونزو پیانو طراحی و در سال ۱۹۷۱-۷۷ ساخته شد. راجرز برای این ساختمان این ایده را بیان کرده است: «در عصر مدرن باید در ساختمان های مدرن زندگی کرد.» ۷
«از معماران معروف دیگر این رویکرد می توان از پیتر کوک، نورمن فاستر، مایکل هاپکینز، نیکلاس گریمشاو و سانتیاگو کالاتراوا نام برد. بر خلاف تصور عمومی، معماران های-تک به تاریخ علاقه مند هستند و خود را جدای از آن نمیدانند ولی برداشت و نگرش آنها نسبت به تاریخ به کلی متفاوت از دیدگاه معماران پست مدرن از تاریخ است. ریچارد راجرز به عنوان یکی از نظریه پردازان رویکرد های-تک معتقد است که: «ساختمان های عصر رنسانس در فلورانس شباهتی به بافت مجاور خود و معماری گوتیک قرون وسطی نداشتند، بلکه این معماری جلوه ای از تبلور عصر جدید را نوید میداد.»۸
«راجرز معتقد است که هر بنایی باید نمایانگر روح زمان خود باشد. به نظر وی در عصر تکنولوژی نمی توان در خانه های یونان باستان و یا قصرهای امپراتوری روم باستان زندگی کرد.»۹
«معماران های-تک با اعتقاد به بینش پوزیتیویسم، معتقدند که مشكل تکنولوژی نیست، بلکه راه حل در استفاده صحیح از تکنولوژی است. امروزه در کارهای این معماران ملاحظه می شود که با استفاده از تکنولوژی، سعی در استفاده از حداکثر عوامل طبیعی همچون آفتاب، باد، آبهای زیرزمینی و گیاهان برای تنظیم شرایط محیطی ساختمان دارند. لذا در معماری امروز این رویکرد به نام اکوتک۱۰ تغییر کرده است، تکنولوژی در مقابل طبیعت قرار ندارد، بلکه در کنار و به موازات آن برای بهره برداری هر چه بیشتر از امکانات محیطی و تامین آسایش انسان جای دارد.»۱۱
از سوی دیگر، گرایش به تکنولوژی در معماری ایران همواره مطرح بوده است و معماران ایرانی در دوره های مختلف از جمله در دوره هخامنشیان با پوشش دهانه های وسیعی مانند کاخ آپادانا در تخت جمشید، دوره ساسانیان با ساخت گنبدها و بویژه طاق بزرگ کسری و دوره سلجوقی و ایلخانی با توسعه طاق و تویزه بویژه در گنبد سلطانیه، همواره دست به ابداع در زمینه تکنولوژی ساخت زده اند. در این راستا تقریباً همزمان با پیشرفتهای-تکنولوژیک در اروپا و آمریکا در دوران انقلاب صنعتی، ایران هم تکنولوژی های مطرح را در ساخت پلها و ساختمان های مهمی مانند پل ورسک و ایستگاههای راه آهن به خدمت گرفت. اما نکته ای که درخور توجه است اینکه، در این عصر معماران ایرانی بیشتر استفاده کننده تکنولوژی بوده اند و بسیار معدودند معمارانی که دست به ابداع در این زمینه زده باشند. بنابراین در این تحقیق به مطالعه آثار سه معمار ارجمند ایرانی می پردازیم تا گوشه ای از گرایش به تکنولوژی را در معماری معاصر ایران به نمایش بگذاریم.
با این مقدمه به بررسی دیدگاه معماران منتخب در مورد جایگاه تکنولوژی در معماری می پردازیم:
مهدی علیزاده گفته است که «من همیشه کارهایم را با امکاناتی که موجود است به اتمام می رسانم. قبول عیب و یک قدم به جلو را پیش از عدم تحرک می پذیرم. در معماری هیچگاه به کسب وجهه مونومانتالیسم، گذشته گرایی، عظمت طلبی و کمال گرایی توجه نداشته ام. هیچگاه محدود به سبکی خاص و یا استفاده از مصالحی خاص نشدهام، آنچه میبینم یک صنعت است. یک معرفی است، یک فن است.»۱۲
«از نظر فرهاد احمدی، های-تک ۱۳ وجه تمایز نوعی از معماری است که تلاش میکند با حداقل استفاده از منابع طبیعی، حداکثر امکانات رفاهی و تامین زندگی انسانها را در یک پوسته فراهم کند. برای استراکچر ساختمان از سبک ترین نوع مصالح استفاده میشود .در های-تک، اقتصاد در کوتاه مدت مطرح نیست بلکه در یک استراتژی مطرح میشود. به عنوان مثال، استراکچر سنتی بیش از ۳۰ درصد فضا را در بر می گیرد، اما در های-تک میتوان آنرا به ۱۰ درصد رساند در نتیجه می توانیم از فضای بیشتر و مصالح کمتری استفاده کنیم و اینها یک چرخه به هم پیوسته اند.
های-تک یک روش معماری، حتی زیباشناسی معماری به دنبال خود به وجود می آورد و یک پرونده مجزا در معماری باز میکند. هدف های-تک این است که معماری مرغوب تر و پراستفاده تری را فراهم کنید تا معماری که هوس بازانه باشد. ممکن است در مرکز ژرژ پمپیدو شماری از آرمان های معمار مطرح باشد مثلاً تاسیسات را بالا برده است، ولی وقتی نگاه میکنیم فلسفه هایی پشت آن میبینیم مثل پلان آزاد، در نتیجه استراکچر را بیرون می آورد تا فضا قابل بازیافت شود. اینجا استراکچر ممکن است قوی تر باشد ولی در عوض به ما این امکان فوق العاده را می دهد که فضا را دگرگون کنیم در نتیجه فضا، فرم های پیچیده نهایی ندارد. بلکه فرم کلی فضا و پوسته کلی اجازه می دهد اتفاق درونی به صورت متفاوت و متعدد شکل گیرد این مسائل یک نوع شکل شناسی و شخصیت به های-تک میدهد.
ساختمان، های-تک شفاف تر و سبک تر می شود. این ساختمان ممکن است در برابر طبیعت رفتارهایی از خود نشان دهد در دهه ۷۰ نسل، های-تک های اولیه فاستر، راجرز و پیانو بیشتر در جستجوی جنبه های سازهای ساختمان بودند و میخواستند ساختمان را آزاد، شفاف و سبک بکنند. جنبه حفظ انرژی آن زیاد مطرح نبود. بعد از کمبود انرژی در دهه ۷۰ میلادی، رفته رفته این فکر به وجود آمد که در دوره پست مدرن ساختمان ها به طرف نوعی فرم گرایی حرکت کرده اند چه پست مدرن هایی که تاریخ گرا بودند و چه دوره دومشان که فرم گرا بودند معمارانی مانند لیبسکیند آيزنمن، حدید بیشتر به دنبال این بودند که فرمهای عجیبی را خلق کنند، به طوری که تکنولوژی به آنها کمک میکند که این فرمها را بسازند. همچنین فرانک گری، که اگر ابزار ساخت نبود، نمیتوانست بیلبائو را بسازد ولی مفهوم امروزی معماری های-تک در آن غالب نیست. معماری آلسوپ هم های-تک است، هم محیطی ، و معماری فاستر هم محیطی است و هم های-تک است. البته به این نوع های-تک علمای اکوتک ۱۴ میگویند که نه تنها ساختمان از لحاظ ساختاری که مسئله مهمی است و حجم اصلی ساختمان را نگه میدارد- مورد توجه قرار میگیرد بلکه با محیط هم سازگار است و محیط را به نفع خودش به کار می گیرد. در اینجا ممکن است مثل مرکز ژرژ پمپیدو نباشد، نوع زیباشناسی شان نیز متفاوت است، ولی اهداف بیشتری در رابطه با تکنولوژی دنبال می کنند.
از نظر من، در ایران می توان ساختمانهای هایتک را به دو نوع تقسیم کرد یک عده شکل ظاهری های-تک را دنبال کرده اند ولی عده ای دیگر در آن تکنولوژی هم وارد شده است. اما باید این را مدنظر داشته باشیم که همه اینها با تکنولوژی محدود داخلی ساخته شده اند و هیچ کدام های-تک واقعی نیستند. ما هنوز از اتصالات خشک استفاده نمی کنیم، بدین معنی که ریخته گری نمی کنیم. اتصالات با ورق است و لوله، که آنها را برش و شکل می دهیم. یک قطعه را ریخته گری نمی کنیم. مانند اتصالات در مرکز ژرژ پمپیدو و بسیاری از ساختمان های معاصر که هنوز در ایران نمونه آن وجود ندارد، زیرا در ایران دانش، مشاور و کارفرمای متخصص در این زمینه را نداریم. ولی اگر یک درجه پایین تر بیاییم، تلاشی به سوی های-تک در حال شکل گیری است که در تعدادی از پروژه ها اتفاق افتاده و به نوع دوم ذکر شده است».۱۵
رضا علی آبادی هم معتقد است: «در شرایط امروز ما، اندیشه خلق فضای معماری، جلوتر از ساخت و ساز پدید آورنده این فضا پیش رفته است، بنابراین دو راه پیش رو داریم؛ یک راه این است که ساده طراحی کنیم و با مصالح موجود و تکنولوژی در دسترس حرکت کنیم، ولی حرفهای امروزی بزنیم. من در کارهای مسکونی به همین روش عمل کرده ام. ولی به نظر می رسد این روش کافی نیست و ما احتیاج به روش مکملی هم داریم و آن این است که بتوانیم از تکنولوژی روز استفاده کنیم و مادام که امکانات آن در اینجا مهیا نباشد، محقق نمی شود. ما امروز سازمان بهینه سازی مصرف سوخت در کشور را داریم که هر شب هم در مورد سوخت، انرژی و تبادل حرارتی تبلیغ می کند. ولی هنوز این امکان وجود ندارد که یک معمار بتواند یک معماری سازگار با مناسبات اقلیمی برای یک ساختمان مسکونی یک طبقه اجرا کند، چون تکنولوژی و جزئیات آن در بازار موجود نیست. امری که مربوط به دهه ۱۹۷۰ اروپا و آمریکا است و بعد از ۳۰ سال تازه فقط باب صحبتش در ایران باز شده و به همین دلیل در طرح های ما که معمولا سعی میکنیم جزئیات را با مصالح ببینیم، گاه ظرف چند دقیقه حاصل ماه ها کار تیم طراحی دستخوش تغییر میگردد.» ۱۶
۱. شناخت
در این مرحله ضمن انتخاب سه اثر از معماران مورد نظر، به معرفی آثار هر معمار خواهیم پرداخت.
آثار منتخب مهدی علیزاده عبارتند از:
١. ساختمان داوود زاده، تهران (۱۳۴۲-۴۳)
۲. ساختمان مسکونی کوه بر، تهران (۱۳۵۳-۵۴)
٣. ساختمان میلاد نمایشگاه بین المللی، تهران (۱۳۷۸)
- آثار منتخب فرهاد احمدی عبارتند از
۴. سفارت ایران، سئول، کره جنوبی (۱۳۷۸)
۵.ساختمان اداری فرشته، تهران (۱۳۷۸-۱۳۸۱)
۶ ساختمان اداری وزارت نفت، تهران (۱۳۸۱)
آثار منتخب رضا علی آبادی عبارتند از:
۷. ویلای مسکونی نارنج ۸۱ ،مازندران (۱۳۷۶-۷۷)
۸.کارگاه پژوهشی شرکت سنجش دقیق طول، تهران (۱۳۸۱)
۹.سرکنسولگری ایران در هرات، افغانستان (۱۳۸۳)
ساختمان مسکونی داوودزاده۱۷
این ساختمان برای خانواده ای که شامل مادر، پسری جوان و سرایدار می باشد متناسب با روحیات هر یک طراحی شده است و شامل ۳ ورودی جداگانه میباشد.
«در این ساختمان سازه نمایان فولادی از عوامل زیباشناسانه محسوب میشود و به همراه مصالح عریان در ادامه بروتالیسم دوره قبل است. ضمن تاثیر گرفتن از عملکردهای داخلی به ارائه استراکچری زیبا با مصالحی جدیدی و عریان پرداخته اند».۱۸
ساختمان مسکونی کوه بر
ساختمان کوه بر حدود دو سال پیش فروخته شده و مالک خصوصی دارد. این ملک در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور با همکاری مالک و شهرداری منطقه یک، اقدام به بازسازی آن نموده است و مقرر شده که برای کارهای فرهنگی از آن استفاده شود.
این ساختمان نمایی متفاوت دارد و در سایت خودنمایی نمیکند ساختمان بر شیب تند منطقه الهیه تهران قرار دارد و عليزاده به خوبی از این شیب استفاده کرده و پلان را در سطوح متعددی طراحی کرده است، در نما از آجرگری استفاده شده است و در محل کف طبقات آجر به صورت هره چینی دورتادور ساختمان چرخیده است. نوارهای سفیدی هم در بالای پنجره ها کار شده که از کاهگل میباشد و با گچ اندود شده است. علیزاده این ساختمان را یکی از بهترین کارهای دوران میانی فعالیت خود میداند.
ساختمان میلاد
«این ساختمان برای نمایشگاه بین المللی طراحی و ساخته شده است. زمان شروع ساخت تا افتتاح آن ۷۰ روز می باشد. محور اصلی این طرح روشهایی با امکان سرعت بخشیدن به ساخت، در عین کنترل هزینه میباشد.
کامران افشارنادری توصیف جالبی از این پروژه دارد. به اعتقاد او پروژه علیزاده یکی از پروژه های نادری است که در ضمن ایجاد حس تعلق به مکانی که در آن بنا شده، به نمونه های خوب جهان نیز بسیار نزدیک است. طراح به جای سعی در تحميل الگوهای نمایشی و نمادین تاریخی به گونه کاملا آشکاری ایده های اصلی کارش را از موضوع پروژه و مسائل آن اتخاذ کرده است. مسائلی از قبیل تاسیسات سازه، نیاز به سرعت در اجرا و سیرکولاسیون، نه تنها به خوبی حل و فصل بلکه در فرآیند طراحی به اصطلاح شکل زا و دستمایه اتخاذ راه حل های صحیح نظیر ستون های استوانه ای، اتصالات پیچ و مهرهای سقف خرپایی، کفهای فلزی و دیوار خارجی پرده ای تبدیل به ارزشهایی شده و زیباشناسی ساختمان را تعریف کرده اند نتیجه تعادلی ظریفی بین سه مقوله ويتروویوسی ایستایی، کارایی و زیبایی است.
در این بنا ارتباط بین سه سیستم معماری، سازه و تاسیسات به خوبی حل شده و هیچ گونه تضادی بین کل و جزء – بین ساختار کلی و جزئیات ساختمانی وجود ندارد. اگر ساختمان محصول صنعت مونتاژ است، لیکن فرم کلی بنا کاملا یکپارچه و منسجم است.»۱۹
سفارت ایران در سئول ۲۰
«ساختمان سفارت ایران و محل اقامت سفیر این کشور به صورت منحصر به فردی طراحی شده اند. در حالی که فضای داخلی آن به صورتی طراحی شده که با قید و بندهای طراحی محدود شده اند بسیار واضح است که معمار با اتکا به تحلیل های زمینه موجود، ساختمان را بر اساس درک شخصی خود از فرهنگ، محیط، سنت و آداب و رسوم ایرانی طراحی کرده است.ساختمان سفارت ایران و محل اقامت سفیر بر اساس یک تعبیر اسطوره ای از نور، طراحی شده است که شامل چهار عنصر پاسیو، آتریوم، فضاهای بسته و باز است.»۲۱
«در این ساختمان از لحاظ ساختاری از مصالح معاصری چون فولاد، شیشه و بتون نمایان استفاده شده است ولی در واقع پرده توری فولادی که در جلوی ورودی قرار دارد، الهام گرفته شده از پرده های ورودی ایوان های سنتی ایرانی است که آنرا بالا میزنیم و وارد می شویم و دیوارهای صلب هم می تواند همان دیوارهای خشتی و آجری سنتی ایرانی تعبیر شود.
آتریوم مرکزی این ساختمان شفاف و حتی راهروها هم کف شیشه ای دارند در این پروژه آسانسور شفافی میبینیم که از تاریکی داخل پارکینگ بالا می آید و وارد گودال باغچه ای شده و به همکف آمده و وارد آتریوم معلق میشود و در طبقه آخر متوقف می شود.
این ساختمان ورودی های متعددی دارد، از جمله: ورودی تشریفاتی، ورودی ماشین، که با آسانسور به پارکینگ میرود ورودی تشریفاتی وارد گودال باغچه می شود، به جای اینکه فضاهای تشریفاتی در بالای ساختمان قرار داشته باشد، در پایین ساختمان و دور گودال باغچه چیده شده اند.در بالای این برجها دوپلکس هایی ایجاد شده که یکی از آنها اتاق سفیر است. در این برجها نور از بالا به پایین آمده و حس جالبی را ایجاد میکند.»۲۲
ساختمان اداری فرشته
«این بنا برای کارکردهای تجاری، اداری و مسکونی در دو بلوک و با فاصله از اضلاع کج و معوج زمین شکل گرفت تا ساختمان «شهری» و بستر سبز طرح با حفظ درختان موجود ممکن شود.بلوک اول با ارتفاع چهار طبقه با نمای کاملا شیشه ای در اطراف، با فاصله و درون سازه فلزی مهاربندی شده قرار گرفت تا حس سبکی و تعلیق آن افزایش یابد. پلان ها در درون دو بلوک بیضی و مربع، آزاد و بدون تقسیم بندی در نظر گرفته شده اند.
طبقه همکف این بخش، که همسطح خیابان در نظر گرفته شده، با دروازه هایی از سنگ گرانیت سیاه و یا یک سایبان مواج از فلز سوراخ دار از طبقات دیگر جدا شده تا کارکرد متفاوت آن را بیان کند.این سایبان در اطراف بلوک شیشه ای از بالا با میله هایی آویزان شده است که در عین حال نگهدارنده ریل نردبان شستشوی شیشه ها هم هست.
بلوک با ارتفاع بیشتر با نمای سیمانی، به شکل حجمی با پلان بیضی است که قطر آن موازی ضلع شمالی مورب است که با توالی یکنواخت در عرض و ارتفاع سوراخ شده تا پنجره ها کوچک اما متعدد در آن تعبیه شود اندک بودن شفافیت این بخش به دلیل محدود کردن اشراف صورت گرفته است.
دو حجم به واسطه یک هسته فلزی، که در آن پله گرد فلزی آسانسور پانورامیک شیشه ای، پل ارتباطی واحدها، کانالهای عمودی تاسیسات، هواساز واحدها و بالابرها، آبدارخانه ها و سرویسها در وسط و همچنین شبکه سازه فلزی مهاربندی شده در بیرون قرار دارند به هم متصل شده اند»۲۳
«استراکچر ساختمان همان استراکچر نمایان بیرونی است و دو پوسته است، یک دیواره پرده ای است که برای اولین بار در ایران اجرا شده است. سیستم های خاصی برای اجرای آن پیش بینی شده و شیشه ها با ارتفاع یک طبقه ساخته شده اند و پوسته درونی هم یک پوسته چوبی دارد، که بسته می شود. قسمت بتونی، که به دلیل مجاورت با همسایه و ارتباط شهری و درختان دور کدر شده است، زون مرکزی فلزی، آسانسور شیشه ای و سرویسها و تاسیسات از قسمت مرکزی عبور میکنند و بیانی مطابق رویکرد های-تک دارد.» ۲۴
ساختمان اداری وزارت نفت
«با توجه به معیارهای دستورالعمل مسابقه که بر معماری سبز، پایدار، زیست محیطی و هوشمند با استفاده حداکثر از انرژیهای طبیعی، کوتاهی ارتفاع ساختمان و انعطاف پذیری جهت برنامه ریزی مجدد و جنبه سمبولیک برای صنعت نفت تاکید فراوان داشت در طراحی شیوه های زیر دنبال شده است:
یک حجم منشور بلورین که صفحه وتر آن واجد حداکثر ارتباط با دریاچه و پارک می باشد به سوی جنوب شرق متمایل شده و حجم اصلی ساختمان را به وجود می آورد. این حجم از طریق تعدد مجراهای نوری همچون یک اسفنج مجوف، هوای تعدیل شده از سطح دریاچه را به درون کشیده و در عین حال سازه اصلی و هسته عملکردی پروژه را در حول خود پدید می آورد. این منشور ابتدا در میان تهی شده و سپس حجمی گوه ای شکل در آن نفوذ کرده، تا ورودی فضاهای اجتماعات و دسترسی های عمودی را در خود جای دهد و امکان دسترسی میان شهری از ایستگاه مترو به پارک مجاور را فراهم آورد و بالاخره یک صفحه مستطیل چاک خورده که نقش سایبان و نگهداری آیینه های منعکس کننده و عناصر خورشیدی را دارد، با ایجاد نمای پنجم به صورت جزئی از محوطه سازی پارک مجاور به ساختمان وحدت بخشیده، به آن جنبه نمادین می دهد در بخش منشور بلورین فضاهای منضبط کار مستقر شده و فضاهای خدماتی رفاهی در جدار دیگر دریاچه در زیر سطحی سبز و در فضای توپولوژیک شکل گرفته اند.
با استفاده از واحه طبیعی و میله های تهیه شده در ساختمان، مصرف انرژی جهت نور و تهویه بیش از ۵۰ درصد کاهش می یابد و کارکنان خود را در محیطی طبیعی حس می کنند و یکپارچگی حجم، امکان برنامه ریزی مجدد را فراهم می سازد. حداکثر ارتفاع ساختمان از خیابان های مجاور ده طبقه می باشد، اسکلت فلزی ساختمان با قطعات بتونی شکل، که کف کاذب کانال های هوا و نور را در خود جای می دهد ترکیب شده است، نمای ساختمان کاملا شیشه ای است و صفحه سایبان از فلز ساخته شده است.»۲۵
ویلای مسکونی نارنج ۲۶ ۸۱
«این ویلای مسکونی در شمال کشور اجرا شده است و دارای سه طبقه و بر روی پیلوتی قرار گرفته است.»۲۷
«سازه این بنا اسکلت بتونی نمایان است و سازه سقف نهایی از جنس خرپاهای نمایان چوبی می باشد که از خارج با سفال پوشیده شده و از داخل جلوه طبیعی چوب را به سقف نهایی بنا داده است. سازه این بنا از نوع تیر و ستون بتونی است، که بر اساس یک شبکه مدولار ۴*۴ متری شکل گرفته و مدول خنثی ۳۰ سانتیمتری بین مدول اصلی محل قرارگیری ستونها و دیوارهاست. پلان معماری هم بر اساس همین هندسه شکل گرفته است. با توجه به مساحت مورد نیاز فضاها، فضاهایی مانند آشپزخانه و اتاق خواب از یک مدول (۴*۴)، برای فضاهای بزرگتر نظیر نشیمن از دو مدول (۸*۴) و برای سرویس ها ۴/۱ مدول در نظر گرفته شده است.» ۲۸
کارگاه پژوهشی شرکت سنجش دقیق طول
«ایده های اولیه این پروژه در پی تجربه هایی ساختارگرایانه که رویکردی همزمان به نیازها و ویژگی های عملکردی خاص پروژه و ضوابط طراحی پارک داشت، شکل گرفت» ۲۹
در واقع مجموعه فضاها و حوزه های عملکردی پروژه به سه گروه عمده تقسیم می شود: الف. فضاهای آزمایشگاه و کارگاه های اندازه گیری دقیق
ب. فضاهای اداری و اقامتی
ج. فضاهای خدماتی و سرویس
اسکلت فلزی به علت سرعت و دقت اجرای بالاتر در این پروژه مورد استفاده قرار گرفته است و به طور کلی عنصر فلز بیان صنعتی دارد. از آجر فشاری معمولی هم در نما استفاده شده است.»۳۰
سرکنسولگری ایران در هرات
«این ساختمان قرار است که نماینده کشوری با معماری کهن در سرزمینی که هنوز زمان مدیدی از جدایی اش از ایران نمی گذرد باشد سرزمینی که در زیر غبار سطحی اش، ریشه ها و بنیان های فرهنگ ایران را می توان یافت. این نگاه به شکل گیری اندیشه ای در طرح انجامیده که سعی دارد در سطحی پایین تر از سطح بیرون، حیاطها را بر یافته و آثار به جای مانده از سرزمین مادری پدید آورده و بنای خویش را بر آن استور سازد.
طرح این مجموعه تشکیل شده از بنایی است که در میانه دو حیاط قرار گرفته است و محوری پیاده این سه عنصر اصلی را به یکدیگر متصل می نماید. حیاط اول یا گفتگو که در ضلع جنوبی واقع شده، با سنگ نگاره های قدیمی خود یاد سرزمین کهن را زنده می کنند، ضلع جنوبی این حیاط به نمازخانه اختصاص یافته است و عابرینی که از کنار مجموعه می گذرند، نگاهشان از روی آبنمایی که بر بام نمازخانه فرش شده عبور نموده و از شکاف میان دو ساختمان گذر کرده و به درخت سروی که در میان حیاط شمالی یا حیاط معرفت قرار گرفته دوخته میشود و آن را چونان هدفی برای خود محفوظ می دارد. ساختمان اصلی مجموعه که در میان جداره هایی از آجرگری خود را از شرایط نامساعد جوی مصون داشته، به دو بخش اصلی تقسیم میشود. بخش غربی که وظیفه محافظت بنا از بادهای نامطلوب را بر عهده دارد، به عملکردهای خدماتی و بخش شرقی عملکردهای اصلی و اداری مجموعه سرکنسولگری را در خود جای داده است دو باغ شرقی و غربی هم که عملکرد خصوصی تر دارند، فضایی را فراهم آورده اند که بنا در آرامشی از هیاهوی شهر بر بستر خویش استقرار یابد.» ۳۱
٢. تحلیل
ساختمان داوودزاده
«همزمان با ایجاد تغییر در زمینه های اجتماعی ایران در دهه ۴۰ تا ۵۰ و امکان استفاده از تکنولوژی و مصالح جدید، مهندس علیزاده مرحله تازه ای از فعالیت خود را دنبال کرده است. او ضمن تداوم اندیشه ایجاد ارتباط بین گذشته و حال به خواسته های جدید و تغییر در شیوه زندگی، خصوصاً در مسکن آپارتمانی، توجه نشان میدهد.» ۳۲
به این ساختمان، که در سال ۱۳۴۲ ساخته شده، ساختمان بنایی گفته می شد که در اصطلاح عام به آنها ساختمان نیمه فلزی گفته می شود. منظور از ساختمان نیمه فلزی ساختمانی است که از مصالح ترد (آجر) و فلز به عنوان سازه باربر استفاده میشد، به این صورت که دیوارهای قطوری ساخته می شد که نقش سازه خود را به عنوان ستون ایفا می کردند، تیرهای فلزی بر روی این دیوارهای قطور قرار داده میشد و وزن سقف از طریق دیواره ها به فونداسیون ساختمان منتقل می شد. این سری از ساختمانها دارای معایب زیادی بودند از جمله وزن زیاد ساختمان و عملکرد نامناسب آن در مقابل زلزله ساختمان ویلای شمالی دکتر داوود زاده که در آن سالها ساخته شده است، با به رخ کشیدن ستونهای فلزی این نکته را برای هر بیننده آشکار می سازد که تمامی نقش سازه را فریمهای فلزی بر عهده دارند به دیوارهای قطور و شکننده آجری، برای زیباتر شدن ساختمان به جای استفاده از ستونهای فلزی IPB با دوبل IPE از یک BOX فلزی استفاده شده است.
در ساختمان های فلزی برای تحمل نیروهای جانبی (نیروی باد و زلزله) یا باید از بادبند استفاده کرد یا از اتصالات گیردار، که معمولا برای ساختمان های کوچک در هر دو ردیف عمود بر هم از بادبند استفاده می کنند. در این ساختمان از بادبند استفاده شده است، اما به دلیل پوشیده شدن آن در بین دیوار، بادبندهای آن در نما دیده نمی شود.
ضمناً از سازه به عنوان تزئین استفاده شده است، رنگ سبز با نمایان کردن سازه و شاخص شدنش، به خصوص در کنار پنجره ها و ستون های فلزی سازه را نمایان می سازد. پنجره ها به صورت مستطیل های بلند و کشیده که تداعی کننده شکل ستون میباشد در نما با سازه فلزی هماهنگ است.
«در همین ایام در معماری جهان هم استراکچر نمایان و زیبا و بروتالیزم به روش های مشابهی در کارهای پنچ معمار نیویورک قابل مشاهده است.» ۳۳
ساختمان مسکونی کوه بر
«در طرح های این دوره از کارهای علیزاده، سعی در ایجاد فضای آشنای گذشته و تلفیق آن با زندگی امروز کاملا مشهود است. در بنای مسکونی کوه بر هم اندیشه های فوق قابل پیگیری است.در خانه کوه بر، با بهره گیری از شیب و ایجاد سه دیوار موازی در امتداد شیب. فضاهای متنوع، تفکیک شده و مستقلی ایجاد شده است، در این بنا فضای ایرانی در ارتباطات داخلی و حیاط های سرپوشیده و سرباز بین واحدها کاملا حس می شود. استفاده از آجرگری به عنوان مصالح اصلی در نما و گوشه های پر و خالی خصوصیت بومی این بنا را افزایش داده است.» ۳۴
ساختمان میلاد
«این ساختمان در حقیقت یک جعبه تکنولوژیک بزرگ با فضاهایی کاملا قابل انعطاف است. تناسب این حجم شفاف بزرگ با توجه به فواصل و احجام ساختمانی نمایشگاه بین المللی، بسیار مناسب انتخاب شده اند. سازه تاسیسات و سیرکولاسیون بسیار مشخص، خوانا و به اندازه بحث معماری جالب و قابل مطرح شدن هستند به طور کلی الگوهای استقرار و پراکندگی ارتباطات عمودی، به شکل جالبی تداوم بازدید از همه ترازهای نمایشگاهی را فراهم آورده است.
جداکننده ها در سطوح یا ترازهای همایش با کمک ارتباطات عمودی، پله ها و آسانسورها و شیب راه، امکان ایجاد فضاهای کاملا اختصاصی و جداسازی مطلق را برای کاربری های این تراز فراهم و فضای معماری مناسب برای نمایش ها و همایش های مختلف و همزمان را خلق کرده است.
در تدوین طرح، ضرورت سرعت ساخت بنا کاملا لحاظ شده است. گزینش عناصر ساده و خالص هندسی برای ایجاد فضاهای کاملا ساده و تعریف شده، درست مثل چهار دیواری ها تلفیق سازه و معماری را به صورت یکپارچه امکان پذیر ساخته است. ستونهای استوانه ای تیر ورق های پیچ و مهره ای، تاوه پوشش از ورق که به سادگی پهن کردن یک زیرانداز اجرا شده است. ترکیب آسان ۲۷۰۰ تن فولاد را در ۱۷۰۰۰ متر مربع زیربنا در ۳۲ روز و اتمام همزمان طراحی معماری و سازه را میسر ساخته است.
تهویه بنا با پرده ای شیشه ای که دورتا دور ساختمان را می بندد، در ارتباط است، در این پرده که با فاصله ای ۳۰ سانتیمتری از کف طبقه ها نصب شده، نوارهایی شبکه ای پیش بینی شده که تهویه طبیعی و مصنوعی فضای درون را سامان می دهد در شرایط مناسب آب و هوا، هوای گرم شده تصعید شده، جبهه جنوبی بنا با فشار هوایی که از شبکه نظیر در جبهه شمالی وارد می شود، بیرون می رود تا تعویض هوا چندان بحرانی نباشد. هوا بعد از گذر از روی کویل های پیش سردکن از طریق هوارسان های روی شبکه، وارد و از اگزوزهای جنوبی خارج می شود و در شرایط بحرانی، کویل های پیش سردکن از آب چیلر استفاده میکند و تهویه مطبوع را امکان پذیر می سازند. بدین ترتيب الگوی سه مرحله ای تهویه و گرمایش، در عمل صرفه جویی در مصرف انرژی را تحقق بخشیده است.پرده شیشه ای با اتصالات بسیار ساده مفصلی به سازه اصلی بنا متصل شده و رویه بیرونی آن انعکاسی است که هم بنا را به نهایت سبک جلوه می دهد و هم با انعکاس مناظر اطراف خود را در محیط گرم میکند.
سقف سازه تالارهای همایش در عین حال که پوششی سبک است، تاسیسات را هم در خود جای داده است. تاسیسات و تجهیزات الکتریکی در عین آن که رو کار هستند، در سطح نمایشی چنان با عناصر سازه سقف درآمیخته اند که تمیز داده نمی شوند.»۳۵
این ساختمان علاوه بر این مزایا، معایبی نیز دارد، از جمله سرویس بهداشتی این ساختمان که با تعداد زیادی پله پایین تر از سطح زمین قرار گرفته و سقف سبکی با فاصله از زمین روی قسمتی از آن قرار گرفته که نامناسب به نظر می آید چون با افتادن زباله از بالا به شدت آسیب دیده و محلی برای جمع شدن زباله شده است. قسمتی از زیر این سقف روی زمین بدون حفاظ میباشد که خطر سقوط را به وجود می آورد. البته هر ساختمانی بعد از مدتی که مورد استفاده قرار بگیرد، معایبش آشکار می شود.
سفارت ایران در سئول
«فرم پیش طرح اولیه، بیشتر ایرانی بوده است. ولی طرح اجرا شده، طرحی شبیه به طرح اولیه نیست و تغییرات زیادی در آن صورت گرفته است که تصورات معمار را کاملا ًمنعکس نمی کند. گذشته از این، به خاطر مشکلات جرایی، انعطاف اولیه ساختمان جای خود را به ظاهری سخت تر داده است. فرهاد احمدی که مجبور بوده طرح های خود را در خاک بیگانه، نه به بهترین وجه، بلکه در حد ممكن تغییر دهد از محدودیتهای اجرایی ناخشنود است.
او سه شش وجهی ناهمگون و دست ساز را در جنگل های سئول نشان میدهد. اگرچه معلوم نیست که او واقعا چنین می خواسته است یا خیر. به هر حال رویکرد او با كوشش معماری بی استعداد که با یک نمایش ناموفق، توجه مردم را به راحتی جلب کند کاملا متفاوت است.
گردش شما زمانی شروع می شود که با اشاره اندکی از داخل، ترغیب شده که به ساختمان وارد شوی، در مقابل چشمان شما فضا به صورت عمودی انبساط می یابد. فضایی به ارتفاع سه طبقه زمانی فوق العاده جذاب و تماشایی می شود که با یک پرده توری از فولاد براق پوشیده میشود .چهار برج مذکور، یک فضای خالی میانی پر از نور را احاطه می کنند و با چنین طرحی، معمار به ساختمان، محتوایی فرهنگی و معنوی می بخشد. این فضای تهی، بر اساس نقطه های دید مختلف به شکل های گوناگون ادرک میشود اگر شما این فضای تهی را از فضای نیمه باز و یا طبقه اول و یا نیم طبقه اول نگاه کنید به نظر ستون بزرگی از نور می رسد که تمام طبقات را از همکف تا طبقه سوم دربر می گیرد. اگر از طبقه دوم و یا سوم به آن نگاه کنیم، به نظر یک آتریوم جدا شده از قسمت پایین ساختمان می آید که در هوا معلق شده است. وقتی شما در ما بین این دو قسمت حرکت میکنید به هیجان می آیید به ترتیبی که صدای آب به تدریج محو و منظره بیرون به واسطه شیشه های فضای گلخانه ای متنوع میشوند. زاویه مایل کف شیشه ای آتریوم، موجب اختلال در جنس شیشه ای و قدرت عبور نور میشود و مانند آیینه نور را بازتاب میدهد. امواج فضای باز طبقه ای در همین جا تمام شده و فضا برای حرکت به سمت باغ مهیا می شود چنانچه در گردش خود به چهار اتاق بالای برج بروید مرکز شهر سئول را به طریقی ماورایی و مذهبی خواهید دید و احساسی سرشار از امواج نور و فضای باز عمودی را فراموش خواهید کرد.» ۳۶
ساختمان اداری فرشته
«این ساختمان، به دنبال جریان معماری های-تک دهه ۷۰ است ولی استراکچر آن نمایان است. از این بابت نزدیک به ساختمان های مهاربندها دیده میشود که در ساختمانهای های-تک دهه ۷۰ دیده می شود، اما از لحاظ ترکیب و نوع کاری که شده با آنها متفاوت است.»۳۷
«در دیوار شیشه ای از روش قاب های پنهان به صورت دو جداره رنگی و منعکس کننده به ارتفاع یک طبقه و برای ایجاد حداکثر شفافیت در نما استفاده شد یک دیواره متحرک چوبی از درون، امنیت محرمیت و تبادل نور و حرارت را به روش دو پوسته فراهم می آورد.برای تداوم ارتباط از درون بستر طرح، در بخش تجاری، شیبراه پارکینگ با نوعی آسانسور تعویض شده تا محوطه در یک سطح باقی بماند.
در ابتدا سطح طبقه همکف، که به لایه زیرین مرتبط است به فضای تجاری و سه طبقه میانی به ۶ دفتر و ۲ طبقه فوقانی بلوک پشت به یک آپارتمان وسيع مسکونی و سقف بلوک پیشین برای یک باغ در نظر گرفته شده بود که در هنگام اجرای بنا به درخواست کارفرما به دو دفتر دیگر تبدیل شد و یک دفتر کوچک نیز بر فراز بخش شیشه ای قرار گرفت.
شفافیت بنا در بخش جنوبی فضای دلپذیری برای کارکنان فراهم آورده است. درختان چشم انداز سبز و سایه مناسب در روی نمای شیشه ای ایجاد و پنجره های مربع شکل در بلوک پشت هر یک منظری را قاب میکنند» ۳۸
ساختمان اداری وزارت نفت
«در طراحی ابتدا تلاش شد تا علیرغم ابلاغ محدوده های طرح مانند قطعه بندی های معمول شهری که در منطقه عباس آباد نیز رخ داده است، تفکر کلان تری دنبال گردد. بالاخره در طرح نهایی حدود ۳۰ درصد از کل زمین و اِشغال ۷۰ درصد به صورت فضای طبیعی اتمام یافت، دیاگرام حجمی در جهت قطر فشرده شد که نتیجه آن یک منشور بود که وتر آن رو به جنوب شرقی قرار می گرفت.
برای حصول به رفتار خورشیدی، ایجاد سایه در جبهه جنوب شرقی، افزایش دریافت انرژی در ضلع غربی، افزایش دید و سطح نما در ضلع شمالی، تقلیل جداره جنوبی، تمرکز در منظر ایجادشده در جبهه جنوب شرقی، اجتناب از ریزش آلودگی در نمای جنوب شرقی، قرارگیری جداره غربی در ضابطه هرم عقب نشینی، ایجاد یک خندق ایمنی و فاصله با خیابان ضلع غربی، تخلیه و جمع آوری آب باران، ایجاد باغ تخت ها و فضای گلخانه ای در زیر سقف شیبدار که به صورت باطری خورشیدی عمل می کند. شیب مناسب جهت استقرار مبدل های انرژی خورشید (نوارهای فتوولتایی) ایجاد حس حرکت و پویایی در ساختمان، القای حسی نمادین و بالاخره تسبیح خورشید در موقع طلوع که در دیدگاه اشراقی این دیار ریشه دارد حجم منشوری در راستای قطر عمود به وتر منشور، به سوی جنوب شرق دوران کرد.
سپس حجم منشوری توسط ۵۰ میله طویل توخالی و شفاف متخلخل شد. این نایژه ها وظیفه نور رسانی و هوارسانی به عمق تمامی سطوح ساختمان را داشته، سازه ساختمان را در خود محصور نموده و ایستگاه های کاری را در اطراف خود انتظام می بخشیدند.
یک صفحه مستطیل شکل هوشمند با زاویه سقف و با فاصله از آن روی ساختمان و محوطه را پوشانده تا بدین ترتیب سطوح شفاف سقف و جداره جنوب شرقی بنا را که در ساعات یا فصولی تحت تابش نامطلوب قرار میگیرد حفاظت نماید. بر روی این صفحه پنجاه خورشید مصنوعی نصب گردیده که در تاریکی از همان مسیر طبیعی فضای درونی را نورپردازی می کند به ترتیبی که به جز چراغهای شخصی در میزهای کار، نور عمومی ساختمان با این شیوه تامین می شود.
در جبهه غربی جداره ساختمان به صورت سه پوسته در نظر گرفته شده و به صورت ترومبی عمل می کند. جداره داخلی و خارجی هریک از شیشه های دو لایه تشکیل شده و در جداره میانی تیغه های متحرک هوشمند که بر روی محورهای جریان آب سوار شده است در طول روز و متناسب با زاویه تابش دوران میکند، تا آب گرم مصرفی مجموعه را تامین نموده و جبهه غربی را از تابش مزاحم حفظ نماید. تحرک تیغه ها، نمای متفاوتی را در طول روز و شب ایجاد می نمایند. تیغه ها تا نیمروز در صبح باز و نمای غربی فضای ارتباطات را که مملو از حرکت است به بیرون نشان می دهد و در بعدازظهر تا غروب نمای نیمه بسته تیره ای ایجاد نموده از غروب تا نیمه شب به صورت باز با روشنایی درون، نمای دگرگونی را ارائه میدهند و بالاخره پس از تعطیل فضا تیغه ها از طرف براقی به صورت حفاظی بدنه ساختمان را مسدود میکند و نما در انعکاس نورپردازی خارجی چهره دیگری می یابد.
سازه این ساختمان در بخش بستر طرح به صورت بتون نمایان با اجرا در محل، و در بخش منشوری شکل، ستون ها از لوله ها و ورق فولادی ساخته شده تا مقاطع کوچک تر را اِشغال و فضای مفید بیشتر در درون فراهم نموده وزن ساختمان را تقلیل دهد.
تاوه های مجوف امکان می دهند که تهویه بنا با الهام از حمام سنتی به صورت طبیعی انجام پذیرد. نور نیز به صورت افقی در کانال های صیقل و همچنین کابل های مربوط به سیستمهای کنترل و رایانه ها نیز از همین مسیر عبور می نمایند.
طبق محاسبات اولیه با وجود شفافیت کامل ساختمان ترفندهای به کار گرفته شده مصرف انرژی را به میزان ۵۰ درصد نسبت به ساختمان های معمولی تقلیل می دهد.
در واقع تصویر نهایی که از ساختمان به دست می آید حجم بسیار فروتنانه ای است که از برخورد صفحات موازی افق زمین های مصنوعی تلطیف شده با میله های مایل و موازی نوری که گویی از آسمان به زمین فرود می آیند پدید آمده است. این ترکیب در حالی که همچون اسفنجی که نایژه های خود را در مقابله با محیط به کار می گیرد و ساختار هوشمند و غیر قابل تفکیکی با محیط اطراف از خود نشان می دهد، حس عارفانه منتج از مغازله نور و خاک را نیز القا می نمایند.» ۳۹
ویلای مسکونی نارنج ۸۱
«در طراحی این بنا تلاش بر آن بود که مایه و ایده اولیه طرح از لحاظ فرم کلی و تناسبات برگرفته از مسکن بومی در مازندران باشد و به زبان مصالح امروزه جلوه پیدا کند. وجود دو عقب نشینی در جبهه های شمالی و جنوبی و استقرار بازشوها در اضلاع آنها علاوه بر فراهم کردن امکان دید چشم اندازهای مناسب از داخل به برقراری جریان طبیعی کوران هوا در بنا کمک میکند.
ویلای مسکونی سه طبقه است. قرار گرفتن بنا بر روی پیلوت علاوه بر پاسخ به مسائل اقلیمی منطقه (نظیر ایجاد كوران و امکان تنفس بنا در اقلیم مرطوب) امکان دستیابی به دید و منظری مناسب تر و همچنین جمع آوری عملکردهایی نظیر انبار و پارکینگ را در زیر خود مهیا کرده است مانند اعتقاد لوکوربوزیه در مورد پیلوت، که آن را امتداد طبیعت میدانست.
در نما سعی شده است مصالح زبان اصیل خود را در کار حفظ کنند به همین جهت سازه بتونی به صورت نمایان در نما و برای سطوح پرکننده از آجرهای ماسه آهکی خاکستری رنگ استفاده شده است. پوشش نهایی آن سفالهایی به رنگ طبیعی است و در مجموع به نظر می رسد جلوه ظاهری بنا نه تنها در تضاد با طبیعت اطراف خود نیست بلکه در هماهنگی کامل با سرسبزی محیط قرار گرفته است.
سازه پله، که در وسط ساختمان قرار دارد، بدین گونه است که هر کف پله از سمت راست به یک تسمه که به صورت کششی عمل میکند متصل است و از سمت چپ به یک میله فلزی که نقش فشاری را بر عهده دارد متصل می باشد. یک تسمه دورانی در طبقه بالای این کابل ها و میله فلزی را نگه میدارد. همان طور که می بینیم سازه در اینجا کاملا نمایان است.
رضا علی آبادی معتقد است که صنعت چیزی جز صراحت و صداقت نیست، وقتی کاپوت ماشین را بالا میزنیم، هر آنچه که هست میبینیم و در معماری صنعتی نیز شبیه این اتفاق میافتد تکنولوژی در بالاترین حد خودش که موجود است با یک اجرای صحیح و سالم بدون هیچ پرده ای به چشم می آید.
این پروژه تجربه ای است که نشان داد چگونه میتوان با مصالح ساده یک بیان تکنولوژیک داشته این فرآیند، فرآیندی بوده است که میتواند در موارد دیگر هم به عنوان یک الگو تکرار شود» ۴۰
کارگاه پژوهشی شرکت سنجش دقیق طول
«رضا علی آبادی معتقد است بین چند کار طراحی شده در پارک فن آوری پردیس، نه به لحاظ ظرافتهای معمارانه بلکه به لحاظ مسائل مربوط به اجرا و تکنولوژی این کار با توجه بسیار به شرایط موجود در ایران شکل گرفته است. در واقع می توان گفت تفکری که در ویلای نارنج ۸۱ وجود داشت به گونه ای دیگر، در اینجا مطرح شده است.
در واقع زمانی که در پارک فناوری پردیس اولین نسل پروژه ها شروع به شکل گیری کرد، علی آبادی و سایر همکاران مثل رضا دانشمیر و سعی کردند پروژه هایشان یک بیان های-تک یا صنعتی داشته باشد. چون آنجا یک پارک فن آوری بود و همه شرکتهای موجود در آنجا این ظرفیت را داشتند که چنین تفکری در شکل گیری معماری آنها وجود نداشته باشد. راهی که رضا علی آبادی انتخاب کرد این بود که با توجه به محدودیتهایی که در ایران وجود دارد، اعم از کمبود مصالح جدید و نیروی متخصص نصب، ساختن ساختمانی مثل مرکز پمپیدو در ایران محال است. حتی اگر دانش طراحی آن وجود داشته باشد، محدودیت فن آوری و نیروی متخصص موجود اجازه نمی دهد که چنین کاری انجام شود. بنابراین ایشان به میزانی از فن آوری صنعتی فکر میکرده اند که در ایران ظرفیت محقق شدن داشته باشد. در معماری صنعتی تکنولوژی در بالاترین حد خودش با یک اجرای صحیح و سالم بدون هیچ پرده ای به چشم می آید»۴۱
«الگوی اولیه در شکل گیری ساختار پروژه قرارگیری فضاهای خدماتی بینابین فضاهای اداری و کارگاهی بوده که به رغم پیشنهاد شانزده مدل به کارفرما، ثابت مانده است.
این الگوی سه قسمتی یادآوری خانه دیوار جان هیدک است که در آن هم عملکردها از هم تفکیک شده و فضاهای خدماتی به صورتی کشیده در یک سو، دیوار در وسط و فضاهای اصلی به صورت فشرده در سوی دیگر قرار گرفته بودند.
نکته حائز اهمیت در طرح سه قسمتی علی آبادی، شخصیت یافتن فضاهای خدماتی است. معمولا فضاهای خدماتی در معماری جایگاه مشخص و با اهمیتی نداشته اند. بنابراین، تاکید بر حجم فضاهای خدماتی میتواند یکی از نقاط قوت طرح او باشد.
توجه به معماری صنعتی از دیگر مسائل مطرح در این پروژه بوده است. طراح با در نظر گرفتن شخصیت ساختمان مورد نظر و امکانات اجرایی داخل کشور، سعی در طراحی ساختمانی کرده است که بتواند پاسخگوی نیازهای کارفرما باشد. او می گوید بارزترین خصوصیت این پروژه، روان بودن ساختار و صداقت آن است. مصالح با توجه به کاربری تعریف شده اند و سعی شده پروژه حال و هوای صنعتی به خود بگیرد.»۴۲
«به همین جهت این تقسیمات سه گانه ویژگی مشترک ۱۶ گزینه ای بود که در مرحله ایده پردازی به کارفرما پیشنهاد گردید و در همه این گزینه ها حوزه فضاهای خدماتی به عنوان حوزه سرویس دهنده به دو حوزه دیگر در میان آن دو حوزه مستقر می شد. امتداد این ویژگی در شکل گیری پلان های پروژه نیز مشهود است. جبهه شرقی بنا که رو به دسترسی و مواجهه با مراجعین مجموعه دارد عملکردهای اداری و اقامتی را در خود جای داده است و کارگاه های اندازه گیری و فضاهای ویژه در جبهه غربی مستقر گردیده اند. بخش میانی که در جهت شمالی جنوبی امتداد یافته و در واقع ستون فقرات و هسته مرکزی بنا است، کلیه فضاهای خدماتی را دربرگرفته است که با توجه به موقعیتش نه تنها امکان سرویس دهی را به طرفین مهيا میکند بلکه به عنوان فیلتری جداکننده مابین دو گروه اصلی عملکردها قرار می گیرد. نورگیری که در قسمت مرکزی ساختمان روبه روی شفت ارتباط عمودی مجموعه واقع شده نقطه تلاقی این حوزه های سه گانه هم به لحاظ روابط عملکردی و هم از حيث ویژگیهای فضایی میباشد.
از آنجا که صداقت، سادگی و روان بودن از مهمترین ویژگی های صنعتی می باشد پرداخت نهایی پروژه و شکل گیری پوسته های خارجی همگی با مصالح ساده و رایج، با توجه به ظرفیت اجرایی موجود در کشور صورت گرفته است سازه فلزی نمایان این کار به همراه دیوارهای آجری در فضاهای داخلی نیز نمود پیدا میکنند تا در سطوح داخلی نیز هر مصالحی مبین شخصیت و ویژگی خاص خود باشد در نمای غربی نیز به جهت کنترل نور و دمای فضاهای داخلی جبهه غربی از ورقهای آلومینیومی استفاده شده است.»۴۳
سرکنسولگری ایران در هرات
«این پروژه در جایی قرار دارد که دست معمار از لحاظ تکنولوژی و اقتصاد و کاملا بسته است، در نتیجه رضا علی آبادی این تضاد را با نوعی نگاه کمینه گرا۴۴ حل کرده است، یعنی با حد زیادی سادگی و خالص بودن می شود با امکانات و هزینه کم، کاری را ارائه داد که چشم نواز باشد.این کار قبلا هم انجام شده است، مثل کارهای لوکوربوزیه در هند و بنگلادش که در واقع کارهایی هستند که هم به مسائل اقلیمی و بومی آنجا پاسخ میدهد و هم با توجه به میزانی از فن آوری که در آنجا وجود داشت شکل گرفته اند، بدون اینکه معماری پرهزینه ای باشد همین کار را چند سال بعد لویی کان انجام داد، یعنی با آجر قرمز دبستان، مجلس، مسکن و کتابخانه می سازد و کار، کارِ بیادماندنی هم می شود، در نتیجه سادگی و خلوص که در هندسه و استفاده از متریال ها ذکر شد در اینجا هم می توانست کارگشا باشد.
بنابراین علی آبادی تصمیم گرفت در این پروژه به سراغ سازه بتونی برود به خاطر اینکه امکان اجرای آن ساده تر بود، یعنی در محل می توان یک اسکلت بتونی موفق را با یک گروه تکنسین خبره که میتوانند ترکیب خوبی از بتون سالم را بسازند و به خوبی آن را اجرا کنند و برای تمام دیوارها و سطوح بیرونی دوباره از آجر استفاده شده است. آجر به نظر علی آبادی یکی از اعجاب انگیزترین متریال هایی است که در دنیا وجود دارد، یعنی هیچ وقت کهنه نمی شود و در بنای مسکونی، صنعتی، دولتی می توان از آن استفاده کرد. کما اینکه میبینیم کسی مثل ماریو بوتا آجر را در ویلا، ساختمان اداری و عبادتگاه استفاده میکند. البته لحن و طرز استفاده اش در هر یک متفاوت است، ولی در عین حال آجر متریالی است که ارزان و همیشه در اختیار است و به راحتی میتوان با آن کار کرد و استهلاک آن هم کم است. در مقایسه با مصالح دیگر، چیزی که در ساختمان مهم است نگهداری و الگوهای نگهداری از آن است. ما در کشوری زندگی میکنیم که ماشین ما تا خراب نشود، تعمیرگاه نمیرویم. همین برخورد را هم با ساختمان ها داریم. در صورتی که هر ساختمان خارجی را که می بینیم، همیشه یک بالابر به آن آویزان است و دو جوان نمای آن را تمیز می کنند، یعنی فرهنگ نگهداری از ساختمان در آنجا وجود دارد، در نتیجه در جایی که این فرهنگ وجود ندارد یا ضعیف است، می توانیم از متریال هایی استفاده کنیم که دامنه مستهلک شدنشان طولانی تر باشد کما اینکه ما آنچه از میراث معماری داریم از این جنس است که برای ما باقی مانده است.
در واقع در این پروژه هم تصمیم گرفته شد از اسکلت بتونی استفاده شود و پوشانده هایی که دیوارهای آجری قطوری هستند که هم نقش محافظتی را ایفا می کنند، به خاطر اقليم تند و خشن افغانستان و هم یک حجم ساده و کلان آجری میتوانست آن میزان از ابهت و وقار یا شأن و منزلتی که از یک ساختمان دولتی انتظار میرفت را در یک اقليم تند و خشن برآورده کند. نکته ای که در شکل گیری سازه این پروژه وجود دارد، شکست های محدودی است که دیده میشود، دو شکست را در جبهه جنوبی پروژه داریم که بیشتر حالت دعوت کنندگی را دارند و یک شکست در جبهه غربی روی بام وجود دارد که علت شکل گیری آن بادهای تندی است که سه ماه از سال از غرب به شرق در افغانستان می وزد و در واقع با این تمهید ساختمان های اصلی در سایه ای از حفاظت این مانع قرار می گیرند.»۴۵
٣. نتیجه گیری
۱. مهدی علیزاده در هر سه اثر منتخب از تکنولوژی پیشرفته زمان خود استفاده کرده است
۲. مهدی علیزاده همواره دغدغه خلاقیت در زمینه تکنولوژی برای رفع مشکلات معماری را دارد.
٣. از نظر فرهاد احمدی در ایران دو نوع های-تک وجود دارد، های-تک ظاهری که فقط در نما ظاهر میشود و های-تکی که علاوه بر نما، از تکنولوژی پیشرفته (البته با توجه به امکانات موجود در ایران)، هم در آن استفاده میشود
۴. فرهاد احمدی در حال حاضر به معماری های-تک، بخصوص به معماری پایدار توجه دارد.
۵. رضا علی آبادی معتقد است که ضرباهنگ و ظرفیت کار طراحی معماری در ایران بسیار جلوتر از ظرفیت کار اجرایی و تکنولوژی معماری در ایران است.
۶. دغدغه رضا علی آبادی برقرار کردن توافق بین توان طراحی و توان اجرایی موجود در ایران است.
۷. ساختمان داوودزاده از اولین ساختمان های دهه چهل ایران است که سازه کاملا فلزی داشته و با استفاده از بادبند به صورت مقاوم در برابر زلزله طراحی شده است.
۸. ساختمان مسکونی کوه بر جزو نمونه های موفقی است که در آن سیستم معماری مدرن با روحیه فضاهای ایرانی تلفیق شده است و به عبارت دیگر نوعی آشتی بین سنت و مدرنیته به وجود آورده است.
۹. در ساختمان میلاد علاوه بر مسئله سرعت ساخت، می توان به استفاده از ورق های یک سانتیمتری فولادی به عنوان سقف اشاره کرد، که هم سرعت اجرای سقف را بسیار بالا برده و هم باعث سبک تر شدن ساختمان شده است. ضمنا این سیستم یکپارچه فلزی باعث شده که مقاومت ساختمان در برابر نیروهای جانبی بالاتر رود.
۱۰. ویژگی برجسته ساختمان فرشته استفاده از سازه نمایان فلزی است.
۱۱. شفاف سازی به کمک آهن و شیشه، مهمترین ویژگی ساختمان سفارت ایران در سئول است .
۱۲. ساختمان وزارت نفت در سه جهت به سوی طلوع خورشید چرخیده و با ستون های نورانی متخلخل شده است، ضمنا این ستونها علاوه بر نقش سازه ای، نور رسانی و تهویه بنا را هم به عهده دارند ضمنا سعی شده که الگوهای معماری پایدار را رعایت نمایند.
۱۳. ویلای مسکونی نارنج با تلفیق ایده مسکن بومی و تکنولوژی موجود شکل گرفته است.
۱۴. مهمترین ویژگی کارگاه سنجش دقیق طول، توجه به معماری صنعتی به ویژه استفاده از امکانات اجرایی ایران، صداقت و سادگی است.
۱۵. در سفارت ایران در هرات سعی شده با سادگی، خلوص، هزینه کم اجرا و امکانات محدود کشور افغانستان، طرحی ارائه شود که نماینده خوبی برای ایران باشد.
۱۶. در مجموع به نظر میرسد رویکرد مهدی علیزاده و فرهاد احمدی در جهت پیشبرد جایگاه تکنولوژی در معماری امروز ایران، در عرصه بین المللی است، اما رویکرد رضا علی آبادی در جهت حل مسئله و کنار آمدن با امکانات موجود است.
پی نوشت:
۱. به نظر میرسد که واژه فن آوری، معادل مناسبی برای واژه Technology نمی باشد زیرا Techno برگرفته از واژه Technic، به معنی فن و شیوه است و Logy هم برگرفته از واژه Logs به معنی عقل و فکر است. بنابراین می توان گفت که یکی از معانی واژه Technology، فن شناسی یا تفکر در مورد فن می باشد. ضمنا داریوش آشوری در فرهنگ علوم انسانی، در مقابل واژه Technology آورده است: فن شناخت، فن شناسی، تکنولوژی، (آشوری: ۱۳۸۵، ۴۱۶) - از سوی دیگر استفاده از واژه فن آوری القاکننده باوری استثماری است، که معتقد است فن باید از جای دیگری آورده شود
۲. قبادیان، وحیده مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب، ص ۲۶
۳. Crystal Palace
۴. همانجا، صص ۲۸-۲۷.
۵.همانجا، ص۱۸۰.
۶.برای مطالعه بیشتر بنگرید به هایدگر، مارتین، پرسش از تکنولوژی، شاپور اعتماد، نشر مرکز.
۷. همانجا، ص۱۱۴.
۸.همانجا، ص ۱۱۸
۹. همانجا، ص ۱۱۹
۱۰.اکولوژی + تکنولوژی
۱۱. همانجا، ص ۱۲۲.
۱۲. محمدزاده مهر، فرخ مهدی علیزاده، معماری کشف و تدوین، ص ۱۰.
۱۳.Hightech
۱۴. Echotech
۱۵ مصاحبه با فرهاد احمدی
۱۶. مصاحبه با رضا علی ابادی
۱۷. مهدی علیزاده در سال ۱۳۱۴ شمسی در شهر تبریز متولد شده است. دوران کودکی و سه سال ابتدایی را در این شهر سپری کرد ادامه تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در دبیرستان هروی تهران به پایان رسانید و به تشویق یکی از دبیران دوران متوسطه به رشته معماری علاقه مند شد در سال ۱۳۳۳-۳۴ به رشته معماری دانشکده هنرهای زیبا راه یافته، دوران دانشکده برای او با کار حرفه ای همراه بود و در سال ۱۳۴۳ فارغ التحصیل شد. زمینه های عمده فعالیت او بناهای مسکونی، اداری و آموزشی بوده و سلسله کارهای حرفه ایش قبل از انقلاب با طراحی مجتمع دانشگاه فارابی پایان یافته در دوران انقلاب و پس از آن به فعالیتهای اجتماعی از جمله در زمینه مسکن پرداخت و در نیروی هوایی، آموزش و پرورش و وزارت مسکن و شهرسازی فعالیت داشته پس از آن در سال ۱۳۶۸ مجدداً به کار حرفه ای دعوت شد و به طراحی مجموعه ای فرهنگی، اقتصادی و تعدادی واحد مسکونی پرداخت. اقامت در کشور کانادا برای مدت سه سال تجارب تازه ای برای او به همراه داشت. برای مدتی هم در دبی ساکن و به کار معماری اشتغال داشته اکنون هم در دفتر شخصی خود، در تهران، به کار حرفه ای معماری اشتغال دارد. (فضلی، مژگان و همکاران؛ آغازگران معماری امروز ایران، ص ۱۰۳)
۱۸. همانجا، ص ۱۰۳
۱۹. محمدزاده مهر، فرخ نمایشگاه و تالارهای همایش مرکز توسعه صادرات، ص۳۶
۲۰. فرهاد احمدی متولد سال ۱۳۳۵ خورشیدی است و در سال ۱۳۶۵ از دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد معماری و شهرسازی دریافت نموده است و هم اکنون عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی می باشد. او فعالیتهای حرفه ای مستقل خود را از دهه ۶۰ آغاز کرد. وی از جمله معماران معاصر ایران به شمار میرود که طرح های خود را با گرایش آکادمیک و مبتنی بر اصول نظری تبیین شده ای طراحی مینماید و با تاکید بر زمین مداری و پیوند محیط با فضا معماری خاصی را پدید آورده است. به طور کلی فرهاد احمدی در طی دو دهه گذشته در کنار آموزش معماری و مسئولیتهای دیگر حدود سی طرح ارائه کرده است، که اغلب آنها در حد ملی بوده و مضمون فرهنگی داشته اند
۲۱. کو، یانگ مین، واقعیت بخشیدن به اسطوره آب و نور، صص ۲۲-۲۴
۲۲. احمدی، فرهاد سخنرانی در دانشگاه آزاد قزوین
۲۳. احمدی، فرهاد. تجربه ای دیگر در زمینه معماری پایدار، ص ۴۸
۲۴. مصاحبه با فرهاد احمدی .
۲۵. احمدی، فرهاد مسابقه طراحی ساختمان مرکزی صنعت نفت، ص ۶۰
۲۶. رضا علی آبادی متولد ۱۳۵۳ تهران میباشد و دیپلم ریاضی فیزیک خود را در دبیرستان رازی تهران در سال ۱۳۷۱ گرفته است و با رتبه دوم کنکور معماری وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و با کسب رتبه اول میان فارغ التحصیلان با مدرک کارشناسی ارشد معماری در سال ۱۳۷۷ فارغ التحصیل شده است. او کار حرفه ای خود را از سال ۱۳۷۴ آغاز کرده و مشاور عالی شرکت توسعه فضاهای فرهنگی و مدرس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، گروه تجسمی بوده است. او اکنون در کشور کانادا اقامت دارد مصاحبه با رضا علی آبادی.
۲۷. علی آبادی، رضا ویلای مسکونی نارنج ۸۱ ص ۵۰
۲۸. مصاحبه با رضا علی آبادی.
۲۹. علی آبادی، رضا، معرفی آثار جدید رضا علی آبادی، فصلنامه معماری و شهرسازی
۳۰ .مصاحبه با رضا علی آبادی
۳۱. علی آبادی، رضا، راهی میان چالش و ابداع، ص ۷
۳۲. فضلی، مژگان و همکاران، آغازگران معماری امروز ایران، ص ۱۰۳
۳۳. همانجا، ص ۱۰۴.
۳۴.همانجا ص ۱۰۳.
۳۵. محمدزاده مهر، فرخ، نمایشگاه و تالارهای همایش مرکز توسعه صادرات ص ۲۶.
۳۶. سانگ جین، پارک معماری نوآور در فاصله تهران و سئول، صص ۱۶-۲۲
۳۷.مصاحبه با فرهاد احمدی
۳۸.احمدی، فرهاد تجربه ای دیگر در زمینه معماری پایدار، ص ۴۸
۳۹. احمدی، فرهاد معماری پایدار، ص ۹۹.
۴۰.مصاحبه با رضا علی آبادی
۴۱. علی آبادی، رضا، راهی میان چالش و ابداع، ص ۷.
۴۲. رئیسی، ایمان، پنج معمار جوان در مسابقه پارک پردیسان، ص ۷۲
۴۳. مصاحبه با رضا علی آبادی
۴۴ .Minimal
۴۵. مصاحبه با رضا علی آبادی
منابع
۱. احمدی، فرهاد، «تجربه ای دیگر در زمینه معماری پایدار»، فصلنامه معمار، شماره ۲۶، تابستان ۱۳۸۳.
٢. احمدی، فرهاد سخنرانی در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، پاییز ۱۳۸۴.
٣. احمدی، فرهاد- فرهاد احمدی و همکاران + فرانکلین اندروز- باتل مکارتی«مسابقه طراحی ساختمان مرکزی صنعت نفت»، فصلنامه معمار، شماره ،۱۸ پاییز ۱۳۸۱.
۴. احمدی، فرهاد «معماری پایدار» فصلنامه آبادی، شماره ۴۱-۴۰، پاییز و زمستان ۱۳۸۲. ۵.آشوری، داریوش فرهنگ علوم انسانی، تهران، مرکز، ویراست دوم، ۱۳۸۵
۶.رئیسی، ایمان، «پنج معمار جوان در مسابقه پارک پردیسان»، فصلنامه معمار، شماره ۲۰، بهار ۱۳۸۲
۷. سانگ جین، پارک «معماری نوآور در فاصله تهران و سئول»، کیانوس آناهیتا فصلنامه رایانه، معماری و ساختمان، شماره ۲، تابستان ۱۳۸۳
۸.«طراحی، راهی میان چالش و ابداع گفتگوی چهار معمار» فصلنامه معماری و شهرسازی، زمستان ۱۳۸۲، شماره ۷۷-۷۶
۹.علی آبادی، رضا «کارهای رضا علی آبادی»، فصلنامه معمار، شماره ۱۶، بهار ۱۳۸۱
۱۰. علی آبادی، رضا. معرفی آثار جدید رضا علی آبادی»، فصلنامه معماری و شهرسازی، زمستان ۱۳۸۲، شماره ۷۴-۷۵
۱۱. فضلی، مژگان- شافعی، بیژن - سروشیانی، سهراب -دانیل ویکتور. «آغازگران معماری امروز ایران، فصلنامه آبادی، سال ششم، شماره ۲۱، تابستان ۱۳۷۵.
۱۲. قبادیان وحید مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ سوم، ۱۳۸۴.
۱۳. کو، یانگ مین «واقعیت بخشیدن به اسطوره آب و نور» کیانوس، آناهیتا فصلنامه رایانه، معماری و ساختمان، شماره ۲، تابستان ۱۳۸۳
۱۴. محمد زاده مهر، فرخ، مهدی علیزاده «معماری کشف و تلوين»، فصلنامه معمار، شماره ۵ تابستان ۱۳۷۸
۱۵. محمدزاده مهر، فرخ «نمایشگاه و تالارهای همایش مرکز توسعه صادرات» فصلنامه معمار، شماره ۶ پاییز ۱۳۷۸
۱۶. مصاحبه فیروزه امامی با رضا علی آبادی، مکان مصاحبه دفتر کار ایشان،۱۶/۱۲/۱۳۸۳ است.
۱۷. مصاحبه فیروزه امامی با فرهاد احمدی، مکان مصاحبه: دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری،۸/۱۲/۱۳۸۳
۱۸. مصاحبه فیروزه امامی با مهدی علیزاده، مکان مصاحبه دفتر کار ایشان،۱۵/۱۱/۱۳۸۳
۱۹. هایدگر، مارتین. پرسش از تکنولوژی شاپور اعتماد تهران، مرکز، ۱۳۷۴.
منابع تصاویر:
۱. تصاویر ساختمان داوودزاده، ساختمان مسکونی کوہ بر و ساختمان میلاد توسط فیروزه امامی عکس برداری شده اند
۲. تصاویر ساختمان اداری فرشته، ساختمان اداری وزارت نفت و سفارت ایران در سئول توسط فرهاد احمدی در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است.
٣. تصاویر شماره ویلای مسکونی نارنج ۸۱ کارگاه پژوهشی شرکت سنجش دقیق طول و سرکنسولگری ایران در هرات توسط رضا علی آبادی در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است.