Study
مروری بر مسابقه کتابخانه ملی در سال ۱۳۵۶
فصلنامه آبادی - سال پنجم شماره هفدهم تابستان ۱۳۷۴-صفحات ۴۴-۴۲
در سال ۱۳۵۶، مسابقه ای بین المللی به سرپرستی کتابخانه ملی و اتحادیه بین المللی معماران برای انتخاب طرح ساختمان کتابخانه ملی در تهران برگزار شد. خلاصه گزارش این مسابقه و نتایج آن را که در مجله هنر و معماری (شماره ۴۶,۴۵، سال دهم، فروردین - تیر ۱۳۵۷) چاپ شده است در این مطلب می خوانید.
تدارک برگزاری مسابقه بین المللی معماری کتابخانه ملی از سال ۱۳۵۲ با بررسیهای مقدماتی، بازدید گروههای اعزامی کتابخانه از ۱۲۵ کتابخانۀ مهم جهان و تبادل نظر با سازمان جهانی یونسکو، فدراسیون بین المللی انجمنهای کتابداران و بیش از ۱۰۰ انجمن و سازمان کتابداری در کشورهای جهان آغاز شد.
موضوع برنامه ساخت مجموعه ای فرهنگی در زمینی به مساحت ۵۰،۰۰۰ مترمربع با ۱۰۰،۰۰۰ تا ۱۲۰،۰۰۰ مترمربع زیربنا بود ،که می بایست در هنگام افتتاح کتابخانه در سال ۱۳۵۶، ۰۰۰،۰۰۰، ۱ را جلد کتاب را در خود جای دهد. حداکثر گنجایش کتابخانه ۴،۰۰۰،۰۰۰کتاب و همین تعداد مدارک دیگر و تعداد کارکنان مورد نیاز برای این مجموعه ۱۵۰۰ نفر برآورد شده بود.بر مبنای این اهداف، «کمیته تکنیک»، متشکل از کتابداران و معماران ایرانی و خارجی، برنامه فیزیکی طرح (۳۰۰۰ صفحه) را در مدت ۲ سال تهیه کردند که در سال ۱۳۵۵ ارائه شد. برنامه از ۹ بخش مختلف تشکیل شده بود:
۱. فعالیتهای مربوط به عموم مانند کتابخانه عمومی، کتابخانه های کوچک، مرکز کنفرانسها....
٢. کتابخانه تحقیقاتی برای متخصصان و محققان شامل:
- قسمت هنر و علوم انسانی
- قسمت علوم اجتماعی
- قسمت علوم تکنیکی
- قسمت موسیقی و مدارک سمعی و بصری
- قسمت دستخطها - قسمت نقشه ها و اطلسها
- قسمت سرویس مخصوص برای معلولان
۳.تدارکات اجرایی شامل لابراتوارها، کارگاهها، مرکز کامپیوتر
۴. قسمت اداری و سرویسهای تکنیکی
۵. محافظت و نگهداری
۶. انبار کتاب
۷. مرکز تحقیقات ایران شناسی
۸. آپارتمانهای کارمندان و مهمانان
۹. پارکینگها
شرکت در مسابقه برای همه معماران بلامانع بود و مدارک درخواستی که می بایست بیان کننده ایده اولیه باشند عبارت بودند از پلان و ماکت در مقیاس۵۰۰ ،۱ همراه با گزارش طرح که بسیار کم هزینه بود و امکان شرکت معماران جوان و استادان دانشگاه را فراهم می آورد .(بیش از نیمی از ۱۳ طرح برنده، متعلق به این گروه از شرکت کنندگان بود).جریان مسابقه با نام نویسی حدود ۳۰۵۶ معمار از ۸۷ کشور جهان آغاز شد و تا موعد انقضای مهلت ارائه طرحها، ۶۱۸ طرح به دفتر کتابخانه رسید. اعضای هیئت داوران - نادر اردلان (ایران)، چارلز کوریا (هندوستان)، ایومینگ پی (چین)، جيانكارلو دِکارلو (ایتالیا)، ترور دانت (انگلستان)، پدرو رامیرز (مکزیک)، فيوميهيكو ماکی (ژاپن) - کار خود را با بررسی کلیه پروژه ها آغاز کردند. آنها در ابتدا فهرستی از ۸۲ پروژه تهیه کردند. این فهرست با فهرست کمیته تکنیک که یک ماه پیش از ورود هیئت داوران به تحلیل پروژه ها پرداخته بود، مقایسه شد. در مرحله بعد، پس از تحلیل پروژه ها، در ابتدا ۳۸ و سپس ۲۲ پروژه برگزیده شدند. در مرحله آخر، بعد از بررسی کامل جزئیات، ۶ طرح انتخاب شد و برای انتخاب برندگان اول تا سوم از میان این ۶ طرح و انتخاب ۱۰ برنده بعدی از میان ۲۲ پروژه رأی گیری صورت گرفت.
سه برنده نخست معماری کتابخانه ملی عبارت بودند از:
- گروه معماری و مهندسی ,Von Gerkan, Marc and Partenrs. Bock, Stanek ، از جمهوری فدرال آلمان، برنده اول
- گروه معماری و فنی ,Engelbert Eder Rudolf Weber & Reiner Wieden از اتریش، برنده دوم
- گروه مهندسی William O'Meyer – Francois Pienaar از آفریقای جنوبی، برنده سوم
مشخصه های درخور توجه به طرح برنده به طور خلاصه عینا از مجله هنر و معماری به شرح زیر نقل می شود:
برنده اول
مجموعه فعالیتها متمرکز در بخش A(قسمت جنوبی زمین) از محدوده کلی زمین در یک ساختمان بسیار متراکم به فرم U که به طرف جنوب باز می گردد قرار گرفته با ادامۀ فیزیکی میدان به داخل زمین، کتابخانه یک حالت دعوت کننده به خود می گیرد و مراجع را به راحتی وارد محدوده کتابخانه می نماید. میدان به وجود آمده، بدین ترتیب در داخل کتابخانه به وسیله فعالیتهایی چون کتابخانه کودکان و کتابخانه عمومی محصور می گردد. این میدان به صورت فضای عبوری همچنان به طرف شمال ادامه یافته و با ایجاد آبنماها در زیر سایه آفتابگیر که گرما و آفتاب را کنترل می نماید تا شمالی ترین نقطه آن یعنی ناحیه پذیرایی مراجعان پیش رفته و به وسیله سکوهای متعدد به میدان فوقانی تری راهنمود می شود که در آنجا کافه تریا، ورودی پرسنل و مرکز ایران شناسی قرار دارد.
سکوهای فوق این امکان را به وجود آورده اند که دسترسی آسان به فعالیتهای مختلف میسر باشد. این سکوها ابتدا به مرکز کنفرانس و سپس به بخشهای مختلف کتابخانه تحقیقاتی دسترسی می یابند. فضاهای مطالعه به طور پله ای در دو ضلع U و در دو طرف میدان مرکزی با استفاده از فرم خرپایی سقف نور می گیرند.فرمهای این پوشش دو بخش ساختمان را از یکدیگر متمایز می سازد.
۱. پلاتفرم زیرین، حجم بسته به طرف خارج شامل فعالیتهایی است نظیر سالنهای مطالعه، انبار کتاب و سرویسهای نگهداری
۲. تاج فوقانی، از نظر فرم آزادتر و باریکتر شامل دفاتر اداری و آپارتمانها با قبول اینکه از عناصر معماری سنتی ایران چه از نظر فرم و چه از نظر جایگزینی حجمها میراثی نبرده (ولیکن شاید بتوان بعدا ساختمان را از این نظر غنی ساخت). این ساختمان برای استفاده بسیار ساده و از نظر زندگی بسیار مطلوب خواهد بود.
به خاطر تطبيق مطالعه شده اش با وضعیت آب و هوای ایران، فضای پذیرایی مراجعان که همواره حد فاصل بین فضای داخلی و خارجی است، گردش ممتد و آزاد مردم در طول فعالیتها در میدان (حیاط) مرکزی. این ساختمان می تواند در آینده به صورت یک مرکز عمومی واقعی در آید که برخوردها، تبادل فکرها ودسترسی به اطلاعات و دانشها را آسانتر می نماید. و شاید نیز در آینده به صورت یک مرجع جدید فرهنگی در آید؟
برنده دوم
برعکس راه حل پیشنهادی برنده اول، در بقيه پروژه ها پیشنهاداتی کم و بیش مشابه در زمینه راه حلهایی بر مبنای به طور تقریبی ۸ ساختمان، جوابگوی سمبلیک هر یک از ۸ بخش اصلی برنامه ارائه داده شده.ترکیب بسیار فشرده ساختمانها ارتباط بین فعالیتها را سریع نموده، مؤثر و مطلوب است و ايجاد حیاطهای مرکزی در یک مقیاس جالب انسانی است.
تنوع مطالعه فضاهای تودرتو، این پروژه را به یک طرح با روحیه معماری سنتی نزدیک کرده، على الخصوص ورودی اصلی این مجموعه ساختمانی که از طریق دو گالری سرپوشیده، عمود بر هم صورت می گیرد و به اولین حیاط مرکزی راه می یابند.
عدم روشنی مطالعه بر روی پوشش کلی و نمای اصلی خارجی جستجوی انجام شده در این پروژه را ناقص گذاشته است.
مهم جلوه دادن سیستم توزیع کتاب (در روی بام ساختمان) از انبارهای کتاب به سالنهای مطالعه چیزی بر کیفیت معماری این پروژه نیافزوده است.
برنده سوم
از بین کلیه پروژه های پیشنهادی که بر اساس یک تکنیک پیشرفته راه حل مطالعه شده در این طرح موفق شده که ترکیب فضاها را در یک مقیاس انسانی با تکنیک و توزیع سیستماتیک عملکردی در هم آمیزد.مراجعان بعد از گذشتن از اولین حیاط مرکزی که در اطراف آن فعالیتهای مربوط به عموم توزیع می گردد، به یک سرسرای بزرگ داخلی وارد میشوند که تا حد انتهای ساختمان بین دو دیواره عمودی سرویس ادامه دارد.
پلکانهای بزرگ متعددی مراجعان را به فعالیتهای مختلف در سه طبقه راهنمایی می کنند. این فعالیتها عموماً در شرق به فضای کتابخانه و در غرب به دفاتر و لابراتوارها اختصاص دارند. پاسیوهای دایره شکل نور طبیعی را به طبقات زیرین منتقل می نمایند.ضلعهای غربی و شرقی با وارد کردن باغچه هایی به داخل ساختمان بریده شده اند.
به همین سیستم ساختمان ناحیه B یعنی قطعه شمالی زمین برای مرکز تحقیقات ایران شناسی به کار برده شده است و آپارتمانها با برخورداری از شیب طبیعی زمین در این ناحیه مورد مطالعه قرار گرفته اند. در این مجموعه که عامل تکنیک اهمیت بسیار یافته و به خوبی مطالعه گردیده، زندگی دادن به فضای ورودی توزیع فعالیتها احتمالا با اشکال مواجه خواهد گردید.
مقالات مرتبط:
بخش اول) کتابخانه ملی ایران بعد از انقلاب اسلامی
- گفتگو با محسن میرحیدر، مدیر طرح ساختمان کتابخانه ملی ایران
- مسابقه طراحی کتابخانه ملی ایران
- نقد آثار مسابقه کتابخانه ملی ایران
- طرح کتابخانه ملی ایران
- کتابخانۀ ملی ایران، مجله معمار
- برنامه طراحی کتابخانۀ ملی ایران، فصلنامه آبادی
- ارزیابی فنی کتابخانۀ ملی ایران
-شکوفایی عنصر مدیریت در اجرای ساختمان کتابخانۀ ملی
-معماری شریعت زاده و سیمای شهر
-اعتدال میان سنت و نوآوری
بخش دوم) درباره مسابقه کتابخانه ملی پهلوی قبل از انقلاب
- مسابقه بین المللی معماری کتابخانه ملی پهلوی
- مصاحبه با جیانکارلو دِ کارلو، درباره مسابقه بین المللی کتابخانه ملی ۱۳۵۶