توضیحات

ساختمان مرکزی گروه صنعتی بهشهر (ستاد مرکزی وزارت آموزش و پرورش امروز) در بستری تقریبا مربع شکل به ابعاد ۶۶*۶۸ متر در مرکز شهر تهران بنا شده است. فضاهای اداری این مرکز در پنج طبقه بر گرد حیاط میانی نشسته اند، و پارکینگها و فضاهای تأسیساتی در دو طبقه زیرزمین جای گرفته اند. فضاهای اداری در دو لایه رو به حیاط میانی و خیابان طراحی شده اند. تنها در لایه رو به خیابان تراز همکف ساختمان تعدادی واحدهای تجاری در نظر گرفته شده است. ورودی اصلی در سمت شرق، و ورودی پارکینگ ها در گوشه جنوب غربی ساختمان واقع شده است.

نمای ساختمان تماماً با قطعات پیش ساخته بتی اجرا شده است. این قطعات برای اولین بار توسط کارخانه ایرانی «آکام بتن» - که در جریان اجرای همین ساختمان شکل گرفت، تولید شد. کارخانه دیگری که در جریان ساخت ساختمان مرکزی گروه صنعتی بهشهر توسط صاحبان شرکت تأسیس شد «آکام فلز » بود که تولید تجهیزات اداری این مرکز را انجام داد.

انتظام کلی طرح

ساختمان گروه صنعتی بهشهر در قالب مکعب مستطیلی بزرگ تقریباً کل سطح زمین را پوشانده است. در میان این حجم، فضای بازی با قاعدهٔ مربع وجود دارد که حیاطی میانی برای بنا محسوب می شود. جداره های فضاهای بسته با طرحی منظم و متقارن بر گرد این حیاط میانی حلقه می زنند و چشم خود را به سوی آن می گشایند: نشانه هایی از استفاده متهورانه و ظریف طراح از الگوی معماری سنتی ایران در ساختمانی که دارای عملکردی نو است.

وجود حیاط میانی و حلقه منظم و متقارن گرد آن ساختمان را «درونگرا» می کند. در عین حال، بنا  مانند همگی ساختمان های امروزی - پنجره هایی بسیار رو به همسایگان و خیابانهای اطراف میگشاید، و به این ترتیب واجد «دو رو»،می شود. «دو رو» داشتن ساختمان - امری که در الگوهای سنتی نیز بی سابقه نیست تصمیمی است که ساختمان گروه صنعتی بهشهر را با همسایگانش هم آواز می کند-با بناهایی که همگی رو به خیابان دارند و بر طبق الگوهای شهرسازی امروز شکل گرفته اند.

حیاط ساختمان، در طبقه همکف نسبت به طبقات فوقانی جمع تر شده و سطح وسیع تراس مانندی بر روی کف طبقه اول بوجود آورده است. به این ترتیب، حیاط فرونشسته - یا اصطلاحاً «گودال باغچه ای»- نسبت به کف طبقه اول پدید آمده است. با این تمهید، طراح طبقه همکف را از طبقات فوقانی جدا می کند و بخش خصوصی تری را در مجموعه طبقات اداری به وجود می آورد. جداره های بنا در طبقات بالاتر از طبقه اول به تدریج نسبت به حیاط عقب می نشینند؛ و با بزرگتر شدن حیاط، فضاهای بسته از نور و منظر بهتری برخوردار می شوند. در مقابل، نماهای سوی خیابان به جز در طبقه  نهایی پس و پیش نمی نشینند. دو دستگاه پله و آسانسوری که در لبه بیرونی ساختمان، بر محور شمالی-جنوبی استقرار یافته اند تمامی طبقات را به هم متصل می کنند، و به این ترتیب هر یک از این عناصر ارتباط عمودی، دسترسی به نیمی از حلقه فضاها در هر طبقه را میسر می سازند.

سازماندهی فضاها

با انکه طرح طبقات ساختمان یکسان نیست، اما ایدهٔ طراحی در چهار طبقهٔ فوقانی مشابه است. تفاوت طرح طبقات ناشی از تفاوت عمق حلقه فضای بسته برگرد حیاط است، امری که باعث می شود ابعاد فضاها در طبقات مختلف با هم فرق کند. سازماندهی فضایی طبقات به تبع فرم کلی ساختمان، به شکل حلقه ای منظم است، واجد دو محور تقارن طولی و عرضی متعامد. فضاهای داخلی کاملا متقارن اند و آرایش آنها از محورهای تقارن یاد شده پیروی می کند.

دسترسی به فضاها در هر طبقه، از طریق حلقه راهروهای ارتباطی که در دو نقطه به راه پله ها و آسانسورها متصل اند میسر می شود. استقرار این راهروی ارتباطی در میان فضاهای بسته طبقات دو لایه بیرونی و درونی از فضاهای اداری به صورت نیم حلقه را به وجود می آورد که یکی رو به بیرون ساختمان و دیگری رو به حیاط میانی دارد. در طول راهروها دوازده فضای مکث به وجود آمده است. اولین پیامد این فضاهای مکث آن است که مسیر طولانی دسترسی به اتاق ها تقسیم می شود و کوتاه تر می نماید. دوم آنکه به واسطه این فضاها پیوندی بین دو لایه درونی و بیرونی بوجود می آید و دسته بندی فضاها در هر طبقه نیز میسر می شود. فضاهای مکث یاد شده بر محورهای تقارن بنا استقرار نیافته اند بلکه در دو طرف آنها، و همچنین در محل تقاطع راهروهای جبهه های مختلف واقع اند. با عقب نشینی تدریجی طبقات، فضاهای مکث کوچکی که در راهروهای ارتباطی دو طبقه سوم و چهارم وجود دارند با حیاط همجوار می شوند، و به همین دلیل بر ارتباط فضای داخلی و حیاط، و به تبع آن بر کیفیت طرح می افزایند.  

سازه بتنی، بنا براساس شبکه ای منظم و متقارن (به ابعاد پایه ۷*۷ و ۷*۵/۳ متر) شکل گرفته است. طراح از هندسه موجود در سازه پیروی می کند و نظم آن را محترم می شمارد؛ اما در عین حال در درون این چارچوب کلی فضاهای متنوع بزرگ و کوچکی پدید می آورد. در جهت قائم نیز علی رغم قابهای مکرر متعامد و راست گوشه که تابع طرح سازه ساختمان اند، به دلیل عقب نشینی تدریجی طبقات تنوعی در فضا به وجود آمده است.

بر دو انتهای محور شمالی- جنوبی ساختمان، دو برج بتنی، حاوى راه پله،آسانسور و سرویس بهداشتی قرار گرفته که صورتی متمایز از فضاهای اداری دارند. این دو برج نسبت به جداره های نمای حیاط پس و پیش نشسته اند و به دلیل ارتفاع بلندترشان خود را به خوبی نشان داده اند. از طرف بیرون بنا نیز برج جنوبی نسبت به جداره نما عقب نشسته و به این وسیله خود را متمایز کرده است. این احجام تمام بسته و کم تراشی که فضاهای ارتباطی و خدماتی را در خود جای می دهند و بر محور میانی نما مستقر گشته اند، معنایی متفاوت با معنای «ایوان»، در معماری ایرانی را به ذهن متبادر می نمایند واقعیت آن است که این دو برج به عوض آنکه نقاط عطفی در میانه نما پدید آورند، گردش نرم جداره حیاط را می شکنند و آن را بی دلیل به بالا و پایین می برند.

استقرار سرویسهای بهداشتی بر محور اصلی حیاط و ساختمان نکته قابل تأملی است: توجه به این نکته مهم است که استقرار سرویسهای بهداشتی روبه روی محل پلکان و آسانسورها، ارتباط هال ورودی طبقات با حیاط میانی را کاملا قطع می کند؛ به این ترتیب، حیاط میانی که در بدو ورود به ساختمان در طبقه همکف به زیبایی از مراجعین استقبال می کند و خاطره دلپذیری در ذهن به وجود می آورد، با توجه به آنچه آمد با حرکت در طبقات ساختمان در مهم ترین نقاط این طبقات از نظرها پنهان می شود.

منابع: 
۱- نقدآثاری از معماری معاصر ایران، کتاب، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی ۱۳۸۷، صفحه ۸۸
۲- تصاویر اهدایی به رسانه معماری معاصر ایران می باشد.

English

Please click on the Link below to read the information in English Language.
Click Here!